Википедия

Түштүк-Африка Республикасы: нускалардын айырмасы

Browse history interactively
← мурунку түзөтмөКийинки айырма →
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
ВизуалдыкВикитекст
м Bot: Migrating 203 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q258 (translate me)
No edit summary
1-сап:
{{Өлкө
{{Мамлекет
|КыргызчаКыргыз аты аталышы= Түштүк-Африка Республикасы
|РасмийМамлекеттик аты аталышы= Republic of South Africa <br />Republiek van Suid-Afrika<sup>[[#Официальные названия|1]]</sup>
|Илик жөндөмө = Түштүк-Африка Республикасынын
|Кыскача аталышы=ТАР
|Герб = Coat of arms of South Africa.svg
|Мамлекеттик дин =
|Герб=CoatЖелек of arms of = Flag_of_the_ South _ Africa.svg
|Девиз = !ke e: ǀxarra ǁke» ([[цъхам]])
|Желек=Flag of South Africa.svg
&nbsp;«Ар башка элдер биригишет»
|Гимндин аталышы=
|Гимн аты =
|Аудио=National Anthem of South Africa.ogg
|Аудио =
|Башкаруу формасы=Парламенттик республика
|Эгемендүүлүк күнү = [[31 май]] [[1961]]
|lat_dir =S |lat_deg =29 |lat_min =10 |lat_sec =0
|Кимден = [[Улуу Британия|Улуу Британиядан]]
|lon_dir =E |lon_deg =24 |lon_min =55 |lon_sec = 0
|regionДүйнөдөгү Орду = South Africa (orthographic = ZAprojection).svg
|Тил = [[Англис тили|Аңглис тили]], [[африкаанс]], [[Венда (тил)|венда]], [[зулу]], [[Коса (тил)|коса]], [[Ндебеле (тил)|ндебеле]], [[свати]], [[түндүк сото]], [[сесото]], [[Тсвана (тил)|тсвана]] и [[Тсонга (тил)|тсонга]]
|CoordScale =5000000
|Башкалаа = [[Кейптаун]] <small>(мыйзам чыгаруу)</small><br />[[Претория]] <small>(административдик)</small><br />[[Блумфонтейн]] <small>(сот)</small>
|Карта= South Africa (orthographic projection).svg
|Башкаруу формасы = [[Парламенттик республика]]
|Тили=[[Англис тили|англисче]], [[африкаанс]], [[Венда (тил)|венда]], [[зулу]], [[Коса (тил)|коса]], [[Ндебеле (тил)|ндебеле]], [[свати]], [[түндүк сото]], [[сесото]], [[Тсвана (тил)|тсвана]] жана [[Тсонга (тил)|тсонга]]
|Эң ири шаарлар = =[[Йоханнесбург]], Кейптаун, [[Дурбан]], Претория
|Эгемендүүлүк күнү=[[31-май]] [[1961-жыл]]
|Башчылар кызматтары = [[Президент]]<br />[[Вице-президент]]
|Эгемендүүлүгүн алган өлкө=[[Улуу Британия|Улуу Британиядан]]
|Башчылар = =[[Зума, Жейкоб|Жейкоб Зума]]<br />[[Мотланте, Кгалема|Кгалема Мотланте]]
|Борбор шаары=[[Кейптаун]] <small>(мыйзам чыгаруу)</small><br />[[Претория]] <small>(административдик)</small><br />[[Блумфонтейн]] <small>(сот)</small>
|Аянт боюнча орун = 24
|Ири шаарлар =[[Йоханнесбург]], Кейптаун, [[Дурбан]], Претория
|Аянт = 1 219 912
|Башчыларынын милдеттери= [[Түштүк-Африка Республикасынын Президенти|Президент]]<br />[[Түштүк-Африка Республикасынын Вице-президенти|Вице-президент]]
|Суу аянты =
|Башчылары= [[Зума, Джейкоб|Джейкоб Зума]]<br />[[Мотланте, Кгалема|Кгалема Мотланте]]
|АянтыКалкынын саны боюнча ордуорун =24 25
|Калк = {{Өсүү}}51 770 560
|Аянты=1 219 912
|Каттоо жылы = 2011
|Суу пайызы=
|Калкынын жыштыгы = 41
|Калкы боюнча орду=25
|ИДП = 505,2 млрд
|Калкы= {{өсүү}}51 770 560
|КалктыИДП каттооэсептөө жылы =2011 2009
|ИДП боюнча орун = 26
|Калктын жыштыгы=41
|Жан башына ИДП = 10 243
|ИДП=505,2 млрд
|Акча бирдиги = [[Түштүк-Африка рэнди]]
|ИДП эсептөө жылы=2009
|Домен = [[.za]]
|ИДП боюнча орду=26
|Телефон коду =[[27]]
|ИДП ар бир жанга=10 243
|Убакыт алкагы = [[+2]]
|Акча бирдиги=[[түштүк-африка рэнди]]
}}
|Этнохороним = түштүк-африкалык, түштүк-африкалыктар
|Домен=[[.za]]
|Телефон коду=[[27]]
|Убакыт аралыгы=[[+2]]
|Штрих коду=470
}}
 
'''Түштүк-Африка Республикасы''' ('''ТАР'''; {{Lang-af|Republiek van Suid-Afrika}}, {{lang-en|Republic of South Africa}}) — [[Түштүк Африка|Африка континентинин түштүгүндөгү]] [[өлкө]]. Түндүктө [[Намибия]], [[Ботсвана]] жана [[Зимбабве]] менен, түндүк-чыгышта — [[Мозамбик]] жана [[Свазиленд]] менен чектешет. ТАР ичинде [[анклав]]-мамлекет [[Лесото]] жайгашкан<ref name="afmap">[http://www.africa.org.ua/map/index.htm Политическая карта Африки]</ref>.
'''Түштүк-Африка Респу́бликасы''' ('''ТА́Р'''; {{lang-af|Republiek van Suid-Afrika}}, {{lang-en|Republic of South Africa}}) — [[Түштүк Африка|Африка континентинин түштүк бөлүгүндө]] жайгашкан [[өлкө]]. Түндүгүндө [[Намибия]], [[Ботсвана]] жана [[Зимбабве]] менен, түштүк-чыгышында — [[Мозамбик]] жана [[Свазиленд]] менен чектешет. Түштүк-Африка Республикасынын ичинде [[Лесото]] [[анклав]]-мамлекети жайгашкан <ref name="afmap">[http://www.africa.org.ua/map/index.htm Африка политикалык картасы]</ref>.
 
Түштүк-Африка Республикасы континент боюнча ак, [[Азиаттар|азиат]] жана аралаш калктардын саны боюнча алдыңкы орунда. Өлкө баалуу минералдык ресурстарга ээ, ошондой эле Африкада экономикасы боюнча эң өнүккөн өлкө болуп саналат<ref>[http://www.goafrika.ru/main/country_detail/10/Өлкө боюнча маалымат ]</ref>.
 
Түштүк-Африка Республикасынын тарыхындагы жана политикасындагы эң маанилүү пункт болуп каралар менен актардын ортосундагы раса аралык конфликт болду. Конфликт өз кульминациясына [[1990-чу жылдар|1990-чу жылдарга]] чейин иштеп турган, [[1948 жыл]]ы орнотулган [[апартеид]] режиминен кийин жеткен. [[Улуттук партия (Түштүк Африка Республикасы)|Улуттук партия]] [[Дискриминация|дискриминациялык]] мыйзамдарды киргизүүнүн инициатору болду. Бул политика, алдыңкы ролду [[Бико, Стив|Стив Бико]], [[Туту, Десмонд|Десмонд Туту]] жана [[Мандела, Нельсон|Нельсон Мандела]] сыяктуу кара активиситтер ойногон, көпкө созулган жана кандуу күрөшкө алып келди. Кийинчирээк аларга актар жана түстүүлөр (аралаш калктардын урпактары), ошондой эле [[Түштүк-Африка Республикасындагы индилер|инди]] насилиндеги түштүк-африкалыктар кошулушту. Апартеиддин кулашында белгилүү ролду [[Тынчтык коомчулугу|эл аралык коомчулук]] тарабынан жасалган басым да ойноду. Политикалык системанын алмашуусунан кийин салыштырмалуу тынч өттү: [[Түштүк-Африка Республикасы|ТАР]] — бир да жолу [[Мамлекеттик төмкөрүлүш|мамлекеттик төмкөрүлүш]] болбогон Африка өлкөлөрүнүн бири. <ref name="history">[http://southafrican.cc/blogcategory/istoriya-yuar/ Түштүк-Африка Республикасынын тарыхы], Southafrican</ref>.
 
«Жаңы Түштүк-Африка Республикасын» көбүнчө «Күн желелүү өлкө» деп аташат, бул термин апартеид доорунан чыккан бөлүнүүлөрдү жайгарган жаңы, ар башка маданияттуу, көп улуттуу коомдун метафорасындай, архиепископ Десмонд Туту аркылуу ойлоп чыгылган (жана Нельсон Мандела аркылуу колдоого алынган)<ref>[http://www.torizm.ru/vokrug/uar/ Күн желелүү өлкө], Turizm.ru</ref>.
 
Апартеид мезгилдеринде Түштүк-Африка Республикасында [[Африка улуттук конгресси|Африка улуттук конгрессинин]] мүчөлөрү, «'''Азания'''» сөзүн, аларга ошол кезде эп келбеген өлкөнүн расмий аталышынын альтернативасы катары мамлекетти атоо үчүн колдонушкан. «'''Азания'''» сөзү [[Түштүк-Африка Республикасы|ТАР]] [[Тайвань|Тайвань менен]] дипломатиялык мамилелерди жүргүзүп турган кезде, расмий [[кытай]] дипломатиялык лексикасында Түштүк-Африка Республикасын атоо үчүн да колдонулган.
 
ТАР — [[ядролук курал]] [[Түштүк-Африка Республикасынын ядролук программасы |иштеп чыгып]] жана кийин андан өз ыктыяры менен баш тарткан өлкө.
== Географиясы ==
 
[[Файл:Физическая география ЮАР.gif|thumb|400px| Түштүк-Африка Республикасынын физикалык географиясы]]
[[Файл:Карта ЮАР (на русском).png|right| Түштүк-Африка Республикасынын картасы]]
 
{{main| Түштүк-Африка Республикасынын географиясы| Түштүк-Африка Республикасынын климаты}}
 
ТАР [[Африка|Африканын]] түштүгүндө жайгашат. Жээк сызыгынын узундугу 2 798 км түзөт. ТАР 1&nbsp;219&nbsp;912 км² аянтка ээ, аянты боюнча дүйнөдө 24-чү орунда ([[Мали]]ден кийин) турат. Өлкөнүн эң бийик тумшугу — [[Ажыдаарлар тоолору|Ажыдаарлар тоолорундагы]] [[Нжесути]] тоосу.
 
Түштүк-Африка Республикасында кургак [[Намиб]] [[чөл|чөлүнөн]], [[Мозамбик]]тин чыгыш чек арасы менен [[Инди океаны|Инди океанынын]] жээктериндеги [[субтропиктер|субтропиктерине]] чейин ар түрдүү [[климаттык зоналар]] көрсөтүлгөн.
Түштүк-Африка Республикасынын ички райондору — [[Карру]] деп таанылган, чоң, салыштырмалуу жалпак жана аз отурукташкан мейкиндик, Намиб чөлүнө жакын болгондуктан, кургап, катып бара жаткан жерлер. Тескерисинче, чыгыш жээги жакшы нымдалган жана тропикалык климатка жакын климатка ээ. Өлкөнүн четки түштүк-батышындагы климаты, [[Жер-Ортолук деңиз климаты|Жер-Ортолук деңиз климатындай]]: жаанчыл кыш жана ысык, кургак жай. Ал жакта белгилүү [[биом]] [[финбос]] жайгашкан. Атап айтканда бул жерде негизинен түштүк-африка [[вино]]су чыгарылат. Ошондой эле бул аймак жыл бою тынбай үйлөгөн шамал менен белгилүү. [[Жакшы Үмүт тумшугу| Жакшы Үмүт тумшугундагы]] шамал ушунчалык күчтүү болот, ал деңизчилерге көптөгөн ыңгайсыздыктарды туудуруп, кемелерди талкалоого чейин алып келет. Андан ары чыгыш жагында жамгыр теңдеп жаайт, ошондуктан бул аймак өсүмдүктөрдүн өсүүсү менен камсыздалган. Ошондой эле ал «Бакчалар жолу» деп да белгилүү.
 
[[Эркин мамлекет (Түштүк-Африка Республикасы)|Эркин мамлекет]] району — бийик платонун борборунда жайгашкан, айрыкча жалпак жер. [[Вааль]] дарыясынан түндүгүрөөктө, [[Велд]] жакшыраак нымданат жана аябай ысык температураларга чалдыкпайт. [[Йоханнесбург]], 1740 м бийиктикте [[Велд]]дин борборунда болуп, жылына 760 мм жаан алат. Бул жерлерде кардын аз түшкөнүнө карабастан, кыш суук болот.
 
К северу от Йоханнесбурга высокое плоскогорье [[Велд]] переходит в [[Бушвелд]], лежащую сравнительно невысоко над уровнем моря область сухих смешанных лесов. К востоку от высокого Велда к [[Индийский океан|Индийскому океану]] спускается Низкий Велд, которому присущи высокие температуры; в этом регионе ведётся интенсивное [[земледелие]]. С юго-востока Велд ограничен высокими [[Драконовы горы|Драконовыми горами]], где даже можно заниматься [[горные лыжи|горнолыжным спортом]]. Часто считают, будто самое холодное место в стране — [[Сазерленд, ЮАР|Сазерленд]] на западе хребта [[Роггевельд]], где зимой температура может доходить до −15°, но на самом деле самые низкие температуры засвидетельствованы в Беффелсфонтейне ([[Восточная Капская провинция|Восточный Кейп]]) — −18,6°<ref>[http://www.weathersa.co.za/Pressroom/2005/2005Jun30ColdestPlaceInSA.jsp Coldest Place in South Africa] Weather SA</ref>. Самые высокие температуры встречаются в глубине страны: в [[Калахари]] возле [[Апингтон (город)|Апингтона]] в [[1948 год]]у была отмечена температура 51.7&nbsp;°C<ref>[http://www.safrica.info/ess_info/sa_glance/geography/geography.htm SouthAfrica.info: South Africa’s geography]</ref><ref name="sun">[http://www.karibu-africa.ru/cat/uar/ ЮАР — по-настоящему солнечная страна]</ref>.
 
== Тилдери жана расмий аталыштары ==
Түштүк-Африка Республикасында 11 мамлекеттик [[Түштүк-Африка Республикасынын тилдери|тил]] (тилдердин саны боюнча [[Индия]] жана [[Боливия|Боливиядан]] кийинки үчүнчү өлкө<ref name="languages">[http://www.midas-tour.ru/country/text/47 Түштүк-Африка Республикасынын тилдери]</ref><ref name="indian_lang">[http://www.impression.ru/India/info/India_info_510.html Индиянын тилдери]</ref>), Түштүк-Африка Республикасында 11 расмий аталышы бар:
 
* '''Republiek van Suid-Afrika''' ([[африкаанс]])
* '''Republic of South Africa''' ([[Англис тили|англисче]])
* '''IRiphabliki yeSewula Afrika''' ([[түштүк ндебеле]])
* '''IRiphabliki yaseMzantsi Afrika''' ([[коса (тил)|коса]])
* '''IRiphabliki yaseNingizimu Afrika''' ([[зулу]])
* '''Rephaboliki ya Afrika-Borwa''' ([[түндүк сото]])
* '''Rephaboliki ya Afrika Borwa''' ([[сесото]])
* '''Rephaboliki ya Aforika Borwa''' ([[тсвана (тил)|тсвана]])
* '''IRiphabhulikhi yeNingizimu Afrika''' ([[свази (тил)|свази]])
* '''{{unicode|Riphabuḽiki ya Afurika Tshipembe}}''' ([[венда (тил)|венда]])
* '''Riphabliki ra Afrika Dzonga''' ([[тсонга (тил)|тсонга]])
 
Бирок ошончолук чоң ассортиментке карабастан түштүк-африкалыктардын кээ бирлери өз өлкөсүн ''[[Азания]]'' деп атагылары келет: алар көбүнчө европалык, [[колониализм|колониалдык]] мурастан алыстагысы келген кара расисттер.
 
[[Искамто]] (мурда [[цоциталь]] деп таанылган, буквально «уурулар тили»)деп аталган креол тили [[искамто]] (ранее известный как [[цоциталь]], буквально «воровской язык»), широко распространённый среди чернокожей городской молодёжи в тауншипах провинции [[Гаутенг]] на востоке страны (главным образом [[Соуэто]]), не имеет официального признания и запрещён в школах. Тем не менее, молодые люди нередко владеют цоциталь лучше, чем своими этническими языками. Из этого языка происходит слово [[Цоци]] — имя главного героя одноименного южноафриканского фильма.
 
== Тарыхы ==
{{Main| Түштүк-Африка Республикасынын тарыхы}}
[[Файл:Lesotho Slide Show (294).JPG|thumb|300px]]
=== Голланддар жана ко́са ===
[[Файл:Charles Bell - Jan van Riebeeck se aankoms aan die Kaap.jpg|thumb|right|300px|Ян ван Рибектин келиши]]
 
 
=== Британ колонизациясы ===
 
=== Англис-бур согуштары ===
[[Файл:Burskie respubliki.jpg|thumb|200px|Экинчи англис-бур согушуна чейинки Түштүк Африканын аймагы|left]]
[[Файл:Boer War - Caton Woodville 002.jpg|thumb|200px|Бур солдаттары англис-бур согушу учурунда траншейлерди казып жаткан кези]]
[[Файл:Boers at Spion Kop, 1900 - Project Gutenberg eText 16462.jpg|thumb|200px|[[Спион-Коп]]тун]] учурундагы бурлар
 
 
=== Түштүк-Африка Бирлигинин түзүлүшү===
 
=== Түштүк-Африка Республикасынын эгемендүүлүгү===
 
=== Апартеид жана анын натыйжасы ===
 
{{Main|Апартеид}}
 
== Калкы ==
{{main| Түштүк-Африка Республикасынын калкы}}
Калкынын саны боюнча Түштүк-Африка Республикасы 26-чы орунда турат — өлкөдө 49,9 млн адам жашайт ([[2010 жыл]]дын июль айынын көсөткүчү).
Акыркы жыйырма жыл ичинде өлкө калкынын саны дээрлик өзгөрбөдү.
 
Этно-расалык курамы ([[2010 жыл]]дын каттоосу боюнча):
* негрлер — 79,4&nbsp;%
* [[Түштүк-Африка Республикасындагы актар|актар]] — 9,2&nbsp;%
* [[түстүүлөр]] (негизинен мулаттар) — 8,8&nbsp;%
* [[Түштүк-Африка Республикасындагы индилер|инди]] жана азиаттар — 2,6&nbsp;%
 
15 жана андан жогору жаштагы элдердин сабаттуулугу (2003 жылдын көсөткүчү боюнча):
* эркектер — 87&nbsp;%
* аялдар — 85,7&nbsp;%
 
=== Дини ===
{{main| Түштүк-Африка Республикасынын дини}}
 
=== Демографиясы ===
 
=== Жашоо деңгээли ===
[[Файл:Cape Town Downtown.jpg|left|thumb|200px|[[Кейптаун]]]]
 
== Мамлекеттик түзүлүшү ==
 
=== Административдик бөлүнүүсү ===
{{main| Түштүк-Африка Республикасынын административдик бөлүнүүсү}}
Азыр ТАР унитардык мамлекет болуп саналат. Өлкө аймагы 9 [[провинция|провинцияга]] (административдик борборго) бөлүнгөн:
[[Файл:SouthAfricaNumbered.png|thumb|300px|ТАР провинциялары]]
[[Файл:South Africa 1991.jpg| ТАР провинциялары (1991)|300px|thumb]]
 
# [[Батыш Кап провинциясы]] ([[Кейптаун]])
# [[Түндүк Кап провинциясы]] ([[Кимберли (Түштүк-Африка Республикасы)|Кимберли]])
# [[Чыгыш Кап провинциясы]] ([[Бишо (шаар)|Бишо]])
# [[Квазулу-Натал]] ([[Питермарицбург]])
# [[Эркин мамлекет (Түштүк-Африка Республикасы)| Эркин мамлекет]] ([[Блумфонтейн]])
# [[Түндүк-Батыш провинциясы (Түштүк-Африка Республикасы)| Түндүк-Батыш провинциясы]] ([[Мафекинг]])
# [[Гаутенг]] ([[Йоханнесбург]])
# [[Мпумаланга]] (Нелспрёйт)
# [[Лимпопо (провинция)|Лимпопо]] (Полокване)
 
[[1994 жыл]]га чейин ТАР [[федерация|федерация]] болгон жана 4 провинцияга бөлүнгөн: [[Кап провинциясы]], [[Наталь]], [[ эркин мамлекет]] жана [[Трансвааль]]. Мындай бөлүнүү Такое деление хорошо отражало колониальное прошлое Южной Африки.
 
Ошондой эле, 1951 жылдан 1994 жылга чейин Түштүк-Африка Республикасында [[бантустан]]дар — [[автономия|автономиялар]] болгон. Бантустандардын сыртында кара калктын укуктары чектелүү болгон. Алардын төртү «эгемендүүлүк» алышты (ушунун айынан анын жашоочулары ТАР граждандыгынан айрылышкан), бирок, Түштүк-Африка Республикасынан башка бир да өлкө тааныбады:
 
* Бопутатсвана ([[тсвана (эл)|тсвана]]) — «эгемендүүлүгү» [[1977 жыл]]дын [[6 декабрь|6 декабрынан]]
* Транскей ([[коса (эл)|коса]]) — «эгемендүүлүгү» [[1976 жыл]]дын [[26 октябрь|26 октябрынан]]
* Сискей (коса) — «эгемендүүлүгү» [[1981 жыл]]дын [[4 декабрь|4 декабрынан]]
* [[Венда (бантустан)|Венда]] ([[венда (эл)|венда]]) — «эгемендүүлүгү» [[1979 жыл]]дын [[13 сентябрь|13 сентябрынан]]
 
Башка бантустандар ТАР юрисдикциясынын алдында болгон:
 
* Газанкулу ([[тсонга (эл)|тсонга]])
* Кангване ([[свази]])
* Квандебеле ([[ндебеле (эл)|ндебеле]])
* [[Квазулу (бантустан)|Квазулу]] ([[зулусы]])
* [[Лебова]] (түндүк [[сото (эл)|сото]])
* [[Кваква]] (түштүк сото)
 
==== Борбору ====
[[Файл:Old Arts Faculty Building, University of Pretoria.jpg|thumb|right|[[ Претория университети]]]]
Өлкөнүн [[өкмөт]]ү жайгашкандыгына байланыштуу, [[Претория]] расмий түрдө Түштүк-Африка Республикасынын «негизги» борбору болуп саналат<ref>[http://www.southafrica.info/about/geography/geography.htm SouthAfrica.Info website by International Marketing Council of South Africa :: Geography] (англ.)</ref>.Калган эки бийлик бутагы башка эки шаарда жайгашкан: парламент — [[Кейптаун]]да, Жогорку сот — [[Блумфонтейн]]де. Ал эки шаар да борбор катары саналышат.
 
=== Башкаруу формасы ===
{{main|Түштүк-Африка политикасы}}
 
ТАР— парламенттик [[республика]].
 
=== Министрликтери ===
* [[ТАР Базалык билим министрлиги]]
* [[ТАР Ички иштер министрлиги]]
* [[ТАР Жогорку билим жана окутуу министрлиги]]
* [[ТАР Мамлекеттик мекемелер министрлиги]]
* [[ТАР Искусство жана маданият министрлиги]]
* [[]]
* [[]]
* [[ТАР Илим жана технология министрлиги]]
* [[]]
* [[ТАР Коомдук иштер министрлиги]]
* [[]]
* [[ТАР Суу ресурстары боюнча суроолор министрлиги]]
* [[ТАР полиция министрлиги]]
* [[ТАР Байланыш министрлиги]]
* [[ТАР Айыл-чарба, балык-чарба жана балык кармоо министрлиги]]
* [[]]
* [[ТАР Соода жана өндүрүш министрлиги]]
* [[ТАР транспорт министрлиги]]
* [[ТАР Туризм министрлиги]]
* [[]]
 
== Укугу ==
 
=== Кылмыш-жаза укугу ===
 
== Экономикасы жана улуттук чарбасы ==
{{main|Түштүк-Африка экономикасы}}
 
ТАР — Африка континентиндеги эң өнүккөн жана ошол эле учурда жалгыз [[Үчүнчү дүйнө|Үчүнчү дүйнөгө]] кошулбаган өлкө.2009-чу жылга ИДП 505 млрд долл. түздү (дүйнөдө 26-чы орунда). ИДП өсүшү 5 % деңгээлде болгон, 2008 жылы — 3 %.Рыногу активдүү кеңейип жатканына карабастан, өлкө дагы деле [[Өнүккөн өлкөлөр|дүйөдөгү өнүккөн өлкөлөрдүн]] катарына кире элек. По [[Паритет покупательной способности|паритету покупательной способности]] занимает 78-е место в мире по данным МВФ (Россия 53-е), по данным Всемирного банка 65-е, по данным ЦРУ 85-е. Обладает огромным запасом природных ресурсов. Широко развиты телекоммуникации, электроэнергетика, финансовая сфера.
 
Акча бирдиги: Түштүк-Африка рэнди 100 центке барабар. Монеталары 1, 2, 5, 10, 20, 50 цент, 1, 2, 5 ранд, банкноттору — 10, 20, 50, 100 жана 200 ранд.
 
Негизги импорт: нефть,азык-түлүк , химиялык товарлар; экспорт: алмаз, алтын, платина, машиналар, автомобилдер, жабдуулар. Импорт (91 млрд долл. 2008 жылы) экспорттон ашат (86 млрд долл. 2008 жылы).
 
[[Forbes (журнал)|Forbes]] журналынын бизнес баштоо ыңгайлуулугу боюнча өлкөлөр рейтингинде 39-чу орунда турат.
[[Африка, Кариб бассейни жана Тынч океан регионунун өлкөлөрү|АКТ өлкөлөрүнүн]] эл аралык уюмуна кирет.
 
=== Жумушчу күчү ===
Түштүк Африканын 49 миллион калкынын 18 миллиону гана ишке жарактуу. Жумушсуздар — 23 % (2008 жылы).
 
Ишке жарактуулардын 65 % кызмат чөйрөсүндө, 26 % — өнөр-жайында, 9 % — айыл-чарбасында (2008 жылы) эмгектенишет.
 
=== Элдик чарба тармагы ===
 
==== Өндүрүп чыгаруу өнөр-жайы ====
 
 
==== Айыл-чарбасы ====
 
==== Вино ачытуусу ====
{{main| Түштүк-Африка Республикасынын вино ачытуусу}}
 
==== Мал-чарбасы ====
[[Файл:2ankole cattle.jpg|thumb|300px]]
 
==== Балык кармоосу<ref>[http://www.country-data.com/cgi-bin/query/r-12153.html Fishing in South Africa], Country-Data (на английском языке)</ref> ====
 
==== Токой-чарбасы ====
 
=== Мамлекеттин экономикалык политикасы ===
 
{{ошондой эле| Түштүк-Африка Республикасынын ири компаниялары}}
 
== Маданияты ==
 
=== Традициялык маданияты ===
 
=== Азыркы кездеги маданияты ===
 
==== Искусствосу ====
 
[[Файл:Jan Ernst Abraham Volschenk00.jpg|thumb|[[Волсхенк, Ян|Ян Волсхенк]], Риверсдейл тарапта Лангеберген тоолору кечинде (1927).]]
 
== Спорту ==
 
== Дагы караңыз ==
* {{Макалалар дарагы|Түштүк-Африка Республикасы }}
{{columns-list|2|
* [[Түштүк-Африка Республикасынын виза политикасы]]
* [[Мандела, Нельсон|Нельсон Мандела]]
* [[Бота, Питер Виллем]]
* [[Фервурд, Хендрик]]
* [[Шектер, Жоди|Жоди Шектер]]
* [[Нксумало, Генри]]
}}
 
== Примечания ==
{{примечания|2}}
 
== Шилтемелер ==
{{Навигация
|Тема= Түштүк-Африка Республикасы
|Уики-жаңылык= Түштүк-Африка Республикасы
|Уики-казына=Category:South Africa
|Уики-цитата=
|Уики-сөздүк=
|Уикиверситет=
|Уикитүрлөр=
}}
* [http://www.gov.za/ ТАР өкмөтүнүн сайты] {{ref-en}}
* [http://www.saembassy.ru/ Түштүк-Африка Республикасынын Россия Федерациясындагы элчилигинин сайты]
* [http://www.vokrugsveta.ru/country/?vs=1&country_id=287 Бардыгы ТАР тууралуу] «Вокруг Света» журналынын сайтындагы тандалма макалалар жана сюжеттер
* [http://www.velesova-sloboda.org/right/zhukov-aparteid.html Дмитрий Жуков. Апартеид. Режим тарыхы]
* [http://proyuar.ru ТАР тууралуу]
* [http://venus.unive.it/riccardozipoli/demo/galleries_collections.php?a=165&n=12&d=SOUTHAFRICA&pagine=1&paginazione=3 Фотогалерея]
* [http://www.capetownru.com/ ЮАР] Саякатчылар үчүн
 
{{Түштүк-Африка Республикасы темаларда }}
{{Африка}}
{{Африка бирлиги}}
{{ Түштүк-Африка бажы бирлиги}}
{{Улуттар Шериктештиги}}
{{БРИК}}
{{Түштүк-Африка Республикасынын тилдери}}
 
[[Категория:Түштүк-Африка Республикасы|*]]
[[Категория:Унитардык мамлекеттер]]
[[Категория:Англис-тилдүү өлкөлөр жана аймактар]]
[[Категория:Түштүк Африка]]
 
{{Link FA|af}}
{{Link FA|de}}
{{Link FA|eo}}
{{Link FA|fi}}
{{Link FA|sr}}
 
[[ace:Afrika Seulatan]]
[[af:Suid-Afrika]]
[[als:Südafrika]]
[[am:ደቡብ አፍሪካ]]
[[an:Sudafrica]]
[[ang:Sūðaffrica]]
[[ar:جنوب أفريقيا]]
[[arz:جنوب افريقيا]]
[[ast:República Sudafricana]]
[[az:Cənubi Afrika Respublikası]]
[[bar:Südafrika]]
[[bat-smg:Pėitū Afrėkas Respoblėka]]
[[be:Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка]]
[[be-x-old:Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка]]
[[bg:Република Южна Африка]]
[[bjn:Aprika Salatan]]
[[bm:Worodugu Afrika]]
[[bn:দক্ষিণ আফ্রিকা]]
[[bo:ལྷོ་ཨ་ཧྥེ་རི་ཁ།]]
[[bpy:খা আফ্রিকা]]
[[br:Suafrika]]
[[bs:Južnoafrička Republika]]
[[ca:Sud-àfrica]]
[[ceb:Habagatang Aprika]]
[[chy:Mo'hetaneho'e hánêsóvóne]]
[[ckb:ئەفریقای باشوور]]
[[crh:Cenübiy Afrika]]
[[cs:Jihoafrická republika]]
[[cv:Кăнтăр Африка Республики]]
[[cy:De Affrica]]
[[da:Sydafrika]]
[[de:Südafrika]]
[[diq:Afrikaya Veroci]]
[[dsb:Pódpołdnjowa Afrika]]
[[dv:ދެކުނު އެފްރިކާ]]
[[dz:སའུཐ་ཨཕ་རི་ཀ་]]
[[ee:South Africa]]
[[el:Νότια Αφρική]]
[[en:South Africa]]
[[eo:Sud-Afriko]]
[[es:Sudáfrica]]
[[et:Lõuna-Aafrika Vabariik]]
[[eu:Hegoafrika]]
[[ext:Sudáfrica]]
[[fa:آفریقای جنوبی]]
[[fi:Etelä-Afrikka]]
[[fiu-vro:Lõuna-Afriga Vabariik]]
[[fo:Suðurafrika]]
[[fr:Afrique du Sud]]
[[frp:Africa du Sud]]
[[fy:Súd-Afrika]]
[[ga:An Afraic Theas]]
[[gan:南非]]
[[gd:Afraga a Deas]]
[[gl:Sudáfrica - Ningizimu Afrika]]
[[gn:Yvyafrika]]
[[gv:Yn Affrick Yiass]]
[[hak:Nàm-fî]]
[[he:דרום אפריקה]]
[[hi:दक्षिण अफ़्रीका]]
[[hif:South Africa]]
[[hr:Južnoafrička Republika]]
[[hsb:Južna Afrika]]
[[ht:Afrik disid (peyi)]]
[[hu:Dél-afrikai Köztársaság]]
[[hy:Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն]]
[[ia:Africa del Sud]]
[[id:Afrika Selatan]]
[[ie:Sudafrica]]
[[ilo:Abagatan nga Áprika]]
[[io:Sud-Afrika]]
[[is:Suður-Afríka]]
[[it:Sudafrica]]
[[ja:南アフリカ共和国]]
[[jbo:nanfi'ogu'e]]
[[jv:Afrika Kidul]]
[[ka:სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა]]
[[kaa:Qubla Afrika Respublikası]]
[[kbd:Ипшъэ Африкэ Республикэ]]
[[kg:Repubilika ya Afelika ya Sudi]]
[[ki:South Abĩrika]]
[[kk:Оңтүстік Африка Республикасы]]
[[km:អាហ្វ្រិកខាងត្បូង]]
[[kn:ದಕ್ಷಿಣ ಆಫ್ರಿಕಾ]]
[[ko:남아프리카 공화국]]
[[krc:Къыбыла-Африкан Республика]]
[[ks:جٔنوٗبی اَفریٖقہ]]
[[ksh:Südafrika]]
[[ku:Afrîkaya Başûr]]
[[kv:Лунвыв Африкаса Республика]]
[[kw:Afrika Dhyhow]]
[[la:Africa Australis]]
[[lad:Sud-Afrika]]
[[lb:Südafrika]]
[[lez:Кьибле-Африкадин Республика]]
[[li:Zuid-Afrika]]
[[lij:Sudafrica]]
[[lmo:Südafrica]]
[[ln:Sidafríka]]
[[lt:Pietų Afrikos Respublika]]
[[ltg:Dīnavydu Afrikys Republika]]
[[lv:Dienvidāfrika]]
[[mdf:Лямбеширень Африконь Республик]]
[[mg:Afrika Atsimo]]
[[mi:Āwherika-ki-te-tonga]]
[[mk:Јужноафриканска Република]]
[[ml:ദക്ഷിണാഫ്രിക്ക]]
[[mn:Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улс]]
[[mr:दक्षिण आफ्रिका]]
[[ms:Afrika Selatan]]
[[mt:Afrika t'Isfel]]
[[my:တောင်အာဖရိကနိုင်ငံ]]
[[mzn:جنوبی آفریخا]]
[[nah:Africa Huitztlāmpa]]
[[nds:Süüdafrika]]
[[nds-nl:Zuud-Afrika]]
[[ne:दक्षिण अफ्रिका]]
[[new:दक्षिण अफ्रिका]]
[[nl:Zuid-Afrika]]
[[nn:Sør-Afrika]]
[[no:Sør-Afrika]]
[[nov:Sud Afrika]]
[[nrm:Afrique du Sud]]
[[nso:Afrika Borwa]]
[[nv:Kéyah Naakai Łizhinii Bikéyah Shádiʼááhjí Siʼánígíí]]
[[ny:South Africa]]
[[oc:Sud-Africa]]
[[or:ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା]]
[[os:Хуссар Африкæйы Республикæ]]
[[pa:ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ (ਆਧੁਨਿਕ ਗਣਰਾਜ)]]
[[pam:Mauling Aprika]]
[[pap:Sur Afrika]]
[[pdc:Saut Afrikaa]]
[[pih:Sowth Afreka]]
[[pl:Republika Południowej Afryki]]
[[pms:Sudàfrica]]
[[pnb:دکھنی افریقہ]]
[[ps:سویلي افریقا]]
[[pt:África do Sul]]
[[qu:Urin Aphrika]]
[[rm:Africa dal Sid]]
[[ro:Africa de Sud]]
[[roa-rup:Africa di Not]]
[[roa-tara:Sud Afriche]]
[[rue:Южна Африка]]
[[ru:Южно-Африканская Республика]]
[[rw:Afurika y’Epfo]]
[[sa:दक्षिण-आफ्रिका]]
[[sah:Соҕуруу Африка]]
[[sc:Sudàfrica]]
[[scn:Àfrica dû Sud]]
[[sco:Sooth Africae]]
[[se:Lulli-Afrihkká]]
[[sg:Afrîka-Mbongo]]
[[sh:Južna Afrika]]
[[simple:South Africa]]
[[sk:Južná Afrika (štát)]]
[[sl:Republika Južna Afrika]]
[[sn:South Africa]]
[[so:Koonfur Afrika]]
[[sq:Republika Jugafrikane]]
[[sr:Јужноафричка Република]]
[[ss:IRiphabhulikhi yeNingizimu Afrika]]
[[st:Afrika Borwa]]
[[stq:Suud-Afrikoa]]
[[su:Afrika Kidul]]
[[sv:Sydafrika]]
[[sw:Afrika Kusini]]
[[szl:Republika Połedńowyj Afriki]]
[[ta:தென்னாப்பிரிக்கா]]
[[te:దక్షిణ ఆఫ్రికా]]
[[tg:Африқои Ҷанубӣ]]
[[th:ประเทศแอฟริกาใต้]]
[[tk:Günorta Afrika Respublikasy]]
[[tl:Timog Aprika]]
[[tn:Aferika Borwa]]
[[tpi:Saut Aprika]]
[[tr:Güney Afrika Cumhuriyeti]]
[[ts:Afrika-Dzonga]]
[[tt:Көньяк Африка Җөмһүрияте]]
[[ug:جەنۇبىي ئافرىقا]]
[[uk:Південно-Африканська Республіка]]
[[ur:جنوبی افریقہ]]
[[uz:Janubiy Afrika Respublikasi]]
[[ve:Afurika Tshipembe]]
[[vec:Sudàfrica]]
[[vi:Cộng hòa Nam Phi]]
[[vo:Sulüdafrikän]]
[[wa:Nonne-Afrike]]
[[war:Salatan nga Apriká]]
[[wo:Afrig gu Bëj-saalum]]
[[wuu:南非]]
[[xal:Өмн Априкин Орн]]
[[xh:UMzantsi Afrika]]
[[xmf:ობჟათე აფრიკაშ რესპუბლიკა]]
[[yi:דרום אפריקע]]
[[yo:Gúúsù Áfríkà]]
[[zea:Zuud-Afrika]]
[[zh:南非]]
[[zh-classical:南非]]
[[zh-min-nan:Lâm-hui-kok]]
[[zh-yue:南非共和國]]
[[zu:IRiphabliki yaseNingizimu Afrika]]
"https://ky.wikipedia.org/wiki/Түштүк-Африка_Республикасы" булагынан алынды