|
'''Ауэзов МуктарМуқтар''' (1897, Абай району, 1961 – Москва) – казакқазақ элинин жазуучусу, көрүнүктүү окумуштууоқумуштуу, коомдукқоомдуқ ишмер. <br />
1946 ж. - КазакҚазақ ИАнын академиги <br />
1957 ж. - КазакстандынҚазақстандын илимге эмгек сиңирген ишмери <br />
1959 ж. - СССРдин көркөм адабият жаатындагыжаатындағы Сталиндик Лениндик (1959) сыйлыгынынсыйлығынын лауреаты. <br />
ЧыгармачылыкЧығармачылық жолун 1917-ж. “Эңли-Кебек” аттуу пьеса жазуудан баштаганбаштаған, өмүр жолунда көптөгөн аңгеме, очерк, повесть, драма, роман ж. б. жаратып, бай мурас калтырганқалтырған. АйрыкчаАйрықча анын “Абай жолу” аттуу төрт бөлүмдөн тургантурған роман-эпопеясы (1955–65) дүйнө элдеринин көп тилдерине которулупқоторулуп, жазуучугажазуучуға зор атакатақ-даңкдаңқ алып келген. Ауэзовдун ысымы көрүнүктүү окумуштууоқумуштуу катарықатары да илим дүйнөсүнө кеңири белгилүү. Ал казакқазақ адабияты боюнча алгачкыалғачкы окууоқуу китептеринин авторлорунун бири, анын калеминенқалеминен казакқазақ жана СССР элдеринин адабияттарынын тарыхы менен теориясына арналганарналған ондогонондоғон эмгектер жаралганжаралған. <br />
<br />
Ауэзов өз өмүрүндө кыргызқырғыз элинин белгилүү интеллигенттеринин, айрыкчаайрықча биринчи муундагымуундағы белгилүү жазуучулардын дээрлик баары менен тыгызтығыз байланышта болуп, таттуу алакадаалақада жүргөн. ЧыгармачылыгынаЧығармачылығына баалуу пикирлерди айтып, керек учурда жөлөк-таяныч болгонболғон. КыргызҚырғыз жазуучу-акындарыақындары да анын кеп-кеңештерин жогоружоғору баалап, урмат-сый менен мамиле кылышканқылышқан. Ч. Айтматовдун келечектүү талант экендигин алгачкыларданалғачқылардан болуп көрө билип, колдооқолдоо көрсөткөн. А. 20-жылдардан тартып эле кыргызқырғыз жергесине көп каттапқаттап, кыргызқырғыз фольклоруна, адабиятына кызыгыпқызығып, айрыкчаайрықча [["Манас" эпосу|"Манас" эпосун]] изилдөөгө чоң салым кошконқошқон. Ауэзов Ленинград университетинде окупоқуп жүргөндө КыргызстангаҚырғызстанға келип, ошол кезде кагазқағаз бетине түшүрүлгөн СагымбайСағымбай манасчынын варианты менен кеңири таанышып чыкканчыққан. Ошондон тартып “Манас” проблемаларына бир нече жолу кайрылганқайрылған. Көптөгөн жылдаргажылдарға созулгансозулған изилдөөсүнүн жыйынтыгынжыйынтығын “Киргизская народная героическая поэма “Манас” аттуу көлөмдүү изилдөөсүндө корутундулапқорутундулап берген. ОкумуштуунунОқумуштуунун бул фундаменталдуу эмгеги манастаануу илиминде бүгүн да өзүнүн терең маанисин сактапсақтап келүүдө. Эмгек Ауэзовдун 1959-ж. жарыяланганжарыяланған “Мысли разных лет” аттуу жыйнагындажыйнағында биринчи жолу жарыкжарық көргөн. О. эле “Манас” эпосуна атайын арналып, Москвада басмадан чыкканчыққан “Киргизский героический эпос “Манас” аттуу жыйнаккажыйнаққа киргизилген. А. бул улуу эстеликти жаратканжаратқан, өстүрүп-өнүктүргөн, укумдануқумдан-тукумгатуқумға өткөрүп сактапсақтап келген манасчыларгаманасчыларға тиешелүү жалпы маалыматтарды ошол көркөм сөз өнөрчүлөрдүн чыгармалыкчығармалық өзгөчүлүктөрүн талдоого алат, Келдибектен баштап, БалыкБалық, Найманбай, АкылбекАқылбек, Тыныбек, СагымбайСағымбай, СаякбайСаяқбай ж. б. белгилүү жомокчулардынжомоқчулардын өмүр-жолуна, өнөр ээси катарықатары өзгөчөлүктөрүнө, манасчылыкманасчылық кесиптеги түш көрүү, үйрөнүү, мектеп ж. б. маселелер боюнча илимий баалуу пикирлерин ортогоортоғо салгансалған. Эмгектин “Поэманын мазмунуна кыскачақысқача талдоо” деген темадагытемадағы экинчи бөлүгүндө чыгарманынчығарманын негизин түзгөн окуяларгаоқуяларға токтолоттоқтолот, сюжеттик нуктунуқту 6 чоң темагатемаға бөлүп, ар бирин талдооготалдооғо алып, мүнөздөмө берет. “Манас” эпосуна тиешелүү көп талаш-тартыштарды туудургантуудурған маселе чыгарманынчығарманын пайда болуш доору. Ауэзов эмгегинде бул проблемагапроблемаға кеңири токтолуптоқтолуп, өз ойлорун иштин 3-бөлүмүндө “Манас” эпосунун пайда болуу доору жөнүндө” деген темада берген. Ауэзовдун пикири боюнча эл тарыхы менен тыгызтығыз байланышта жаралганжаралған жана өсүп-өнүккөн “Манас” эпосу өз мазмунунда кыргыздардынқырғыздардын тарыхы жолундагыжолундағы көптөгөн урунттуу учурларын сактоосақтоо менен негизги өзөгү 840-жылдан кийинки окуяларгаоқуяларға таандыктаандық, б. а. анын жаралышына 1110 жыл болду дешке мүмкүн деп эсептейт. Эмгектин төртүнчү бөлүгүндө “Манас” эпосундагыэпосундағы мүнөздөр м-н образдар, ал эми акыркыақырқы 5-бөлүгүндө чыгарманынчығарманын көркөм ыктарыықтары талдооготалдооғо алынганалынған. Ауэзовдун кыргызқырғыз элине, анын маданиятына, “Манас” эпосуна кандайқандай зор урматтоо менен мамиле кылганынынқылғанынын таасын далилин “Манастын” бар же жокжоқ болуу маселеси күн тартибине коюлгандақоюлғанда (1952) жалпы союздуксоюздуқ илимий конференциягаконференцияға москвалыкмосквалық окумуштуулардыноқумуштуулардын делегациясынын составындақурамында келип катышыпқатышып, сөз сүйлөп, агааға арачы болуу далалатынан да көрүүгө болот. Конференцияда сүйлөгөн сөзүндө Ауэзов өзү “Манасты” изилдеп үйрөнүү ишине 30-жылдын башынан киришкенин, кийин ал иши бир нече жолу толукталганынтолуқталғанын айтып, ал кезде колдогуқолдоғу жалгызжалғыз вариант С. ОрозбаковдонОрозбақовдон жазылганжазылған тексттер болгондуктанболғондуқтан ошогоошоғо таянып жыйынтыкжыйынтық чыгарганынчығарғанын, изилдөөлөрүндө мурда айрым туура эмес корутундуларқорутундулар да орун алганыналғанын, эпосту изилдөө боюнча жүргүзүлгөн көп жылдыкжылдық тажрыйбасына негизденип, эпос элдик чыгармачығарма деген ишенимге келгенин айтат жана “Манас” кыргызқырғыз элине керек, элдикин элдин өзүнө берүү зарыл деген кеңеш берет. Ауэзовдун көркөм чыгармаларынанчығармаларынан “Абай жолу” роман-эпопеясы “Караш“Қараш-КарашҚараш окуясы”оқуясы” повести, айрым аңгемелери, илимий эмгектери кыргызқырғыз тилине которулупқоторулуп жарыкжарық көргөн.
==КолдонулганҚолдонулған дабияттар.==
* [[КыргызҚырғыз адабияты: энциклопедиялыкэнциклопедиялық окууоқуу куралықуралы]]/Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, - Б.: 2004
[[Category:Адабият]]
|
