'''Республика''' (лат. republica – коомдукқоомдуқ иш, мамлекет) – башкаруунун формасы. Мамлекеттик бийликтин жогоркужоғорқу органдары же шайланышат, же жалпы улуттукулуттуқ өкүлчүлүк уюмдары тарабынан түзүлүшөт. БашкаруунунБашқаруунун республикалыкреспубликалық формасы [[антикалыкантикалық доор|антикалыкантикалық доордо]] [[монархия|монархиягамонархияға]] [[альтернатива]] катарықатары түзүлгөн. [[Капитализм|Капиталисттик]] жана [[Социализм|социалисттик]] мамилелердин өнүгүшү менен Жаңы жана СоңкуСоңқу жаңы мезгилде кеңири жайылганжайылған. АзыркыАзырқы мамлекеттердин көбү – республика бүгүнкү күндө башкаруунунбашқаруунун эки негизги формасы өкүм сүрүүдө – [[президенттик башкаруубашқаруу|президенттик]] жана [[парламенттик башкаруубашқаруу|парламенттик]]. Президенттик республика [[Президент|президенттин]] колундақолунда мамлекет башчысынын жана өкмөт башчысынын полномочиелеринин топтолушу менен мүнөздөлөт. [[Премьер–министр]] кызматықызматы болбойт. ([[Аргентина]], [[Бразилия]], [[Мексика]], [[АКШАҚШ]] ж.б.) Мыйзам чыгаруучучығаруучу, аткаруучуатқаруучу, соттуксоттуқ бийликтердин [[Компетенция|компетенциясы]] жана структурасы тактақ бөлүштүрүлөт. Өзгөчөлүктөрү: президентти шайлоонун парламенттен тышкарытышқары түз же кыйырқыйыр шайлоо жолу; [[Өкмөт|өкмөттү]] түзүүнүн [[парламент|парламенттен]] тышкаркытышқарқы жолу жана өкмөттө парламенттин алдында жооптуулукжооптуулуқ институтунун жоктугужоқтуғу; өкмөттүн мүчөлөрүнүн [[депутат|депутаттыкдепутаттық]] ишмердүүлүк менен айкалышпагандыгыайқалышпағандықы; президентте парламентти таркатуутарқатуу укугунунуқуғунун жоктугужоқтуғу. Бул өзгөчөлүктөр парламенттик республика менен салыштыргандасалыштырғанда өкмөттө көбүрөөк туруктуулуктуруқтуулуқ, ал эми парламентти – көптөгөн чыныгычынығы полномочиелер менен камсызқамсыз кылатқылат. РеспубликалыкРеспубликалық башкаруунунбашқаруунун көбүрөөк жайылганжайылған түрү, парламенттик республика эсептелет. Ал үчүн парламенттин башчылыгынынбашчылығынын принциби, өкмөттүн өзүнүн ишмердүүлүгүндө парламентке жооп берүүчүлүгү, премьер-министрдин кызматынынқызматынын болушу мүнөздүү. Премьер-министр бир учурда өкмөт башчысы жана башкаруучубашқаруучу [[партия|партиянын]] же [[партиялыкпартиялық коалиция|партиялыкпартиялық коалициянын]] [[лидер|лидери]] болот. Парламенттик республиканын өкмөтү парламенттик жол менен таасирдүү партиянын өкүлдөрүнөн түзүлөт. Парламенттик республика көпчүлүктүн колдоосунанқолдоосунан ажырамайынча бийликте болот. КолдоодонҚолдоодон ажыраганданажырағандан кийин өкмөт иштен четтетилет же кезексиз парламенттик шайлоолорду дайындашат. Парламенттик республика башкаруубашқаруу партиялыкпартиялық мүнөздө. Парламенттик республикада мамлекеттик башчы – президент парламент же анын негизинде түзүлгөн коллегия аркылууарқылуу шайланат. АгаАға көптөгөн формалдуу полномочиелер берилет: анын ичинде [[вето]] коюуқоюу жана парламентти таркатуутарқатуу укугууқуғу. ЧындыгындаЧындығында анын мамлекеттик бийликти иш жүзөгө ашыруудагыашыруудағы таасири анча чоң эмес. Себеби анын ар бир аракети парламент түзгөн өкмөттүн макулдугунанмақулдуғунан соң ганағана жүзөгө ашырылат. АзыркыАзырқы парламенттик республикада мыйзам чыгаруучучығаруучу жана аткаруучуатқаруучу бийликтердин юридикалыкюридикалық жана чыныгычынығы компетенцияларынын келишпестиктери мүнөздүү: жогоркужоғорқу орган деп жарыяланганжарыяланған парламент өкмөттүн катууқатуу көзөмөлөнүн астында иштейт, парламент түзгөн жана агааға жооп берген өкмөт парламентти таркатуутарқатуу укугунауқуғуна ээ. РеспубликалыкРеспубликалық бийликтин аралаш формалары өзүндө президенттик жана парламенттик республиканын ([[Франция]]) же монархия менен республиканын ([[Малайзия]]) элементтерин айкалыштыратайқалыштырат. [[КыргызҚырғыз Республикасы|КыргызҚырғыз РеспубликасындагыРеспубликасындағы]] бийлик президенттик республикагареспубликаға көбүрөөк окшошоқшош келип, ошону менен бирге эле парламенттик республиканын элементтерин да өзүнө камтыйтқамтыйт, муну илимде жарым президенттик республика деп аташат.
== КолдонулганҚолдонулған адабияттар ==
"Саясат таануу: энциклопедиялыкэнциклопедиялық окууоқуу куралықуралы". БашкыБашқы редактор: Ү.Асанов, жооптуу редактор: А.АкуновАқунов. Бишкек - 2004. ISBN 9967-14-011-9
