Жумуртка: нускалардын айырмасы

[[File:Oeufs002b.jpg|Түрдүү канаттуулардын жана башка жаныбарлардын жумурткалары|right|thumb]]

'''Жумуртка''', же '''ооцит''' - негизинен жумуртка [[клетка|клеткасы]] же [[жаныбарлар|жаныбарлардын]] түйүлдүгүнүн формасы. Жумуртка клеткаларынын өлчөмү бири биринен кыйла өзгөрүп турат: чычкандын жумурка клеткасы болжол менне 0,06 мм, ал эми африка страусунун жумурткасынын диаметри 15-18 см жетет. Жумурткалар негизинен шар же сүйрү формада кездешишет, бирок ар бир жаныбардыкы ар түрдүү болот, мисалы курт-кумурскалардыкы, миксин жана кээ бир балыктардыкы узун ичке формада болот. Жумрурткалардын өлчөмү жанабашка белгилери, андагы азык заттардын курамына жана санына жараша болот. Андыктан жумурткаларды сарысына жараша түрлөргө бөлүп коюшат. Оология - зоологиянын бир бөлүгү, жаныбарлардын, алардын ичинен канаттуулардын жумурткаларын изилдөөчү илим.

[[File:AmselEier.jpg|thumb|[[кара кучкач|кара кучкачтын]] жумурткалары]]

[[File:Larus ridibundus nest with eggs.jpg|left|thumb|[[чардак|чардактын]] жумурткалары]]

Жумурканын сырты бодуракай же жылмакай, жалтырак же калтырак жана түрдүү түстө болот. Кээ бир түрлөрдүкү жумуркасы чаар болот, же кандаайдыр бир кооз оймолуу келишет. Жогоруда айтылгандай жумуркалардын түсү, канаттуулардын жашоо чөйрөсүнө, азык затына жараша болот. Ошондой эле жашыруун жумурткалаган канаттуулардын жана [[үй]] [[тоок|тоокторунун]] жумуркалары көбүнчө ак болушат. Ал эми ачык жерде жумуркалаган канаттуулардын жумуркаларынын түстөрү, алардын жашаган чөйрөгө жараша, мисалы өсүмдүктүү жай болсо жашыл тактуу же таштактуу болсо сары, кээде кызыл тактуу келишет. Ал эми генетикалык жактан, жумуркалардын түсү, канаттуунан жыныстык каналынан өзгөрүп баштайт.

 

Жумурткалоо - бул көбөйүү ыкмасы, түйүлдүктүн энесинин [[организм|организминен]] сырткары өөрчүп, жумурка кабынан чыккан учур. Ургаачы канаттуу негизинен жумурткалоо бүткөнгө чейин күн сайын бир жумурткадан жумуркалайт. Жумуркалоонун саны болжол менен 1-15 жумуркага чейин болот. Ошондой жле ал, аба-ырайына жана канаттуунун азыктанышына жараша болот.

 

Канаттуулардын жумуркасынын түзүлүшү анын түздөн түз пайдалануусуна туура келет, башкача айтканда, жумуркадагы бардык компоненттер даңы организдин жаралышына керектелет. Түйүлдүктун азыктануусун жумуртканын сарысы камсыздайт. Сарысынын эки түрү бар - ак жана сары. Жумурка сарысы ветилин мембранасынан турат да, сыртынан белок менен капталган. Жумурканын ички түзүлүшү ички жана сырткы кап менен капталып турат. Сырткы түзүлүшүнун курамында кальций карбонаты бар. Жумуркалоо буткөндөн соң, жумуртканын томпок жеринде аба камерасы пайда болот.

 

курт-кумурскалардын жумуркаларынын сырткы чел кабы- хорион деп аталат, ал аба камералары бар эки катмардан турат. Кээ бир учурда гана хориондун кабынын астында кошумча кутикула пайда болот. Көпчүлүк курт-кумурскалардын жумуркалары сууну жоготуудан жакшы сакталышкан. Кык чымындары жумуркаларын жаныбарлардын кыгына жумуркалашып, жумуркага аба барып турушу үчүн, кыкка атайлап түтүк сымал аба жолун салышат.

 

[[File:Salmoneggskils.jpg|right|thumb|Ласостун икрасы]]

[[балык|Балыктардын]] жумуркалары [[икра]] деп аталат. Түрлөрү: