Түрктөр: нускалардын айырмасы

 

Батыш-түрк империясынын кыйрашы арабдардын Мавераннахрда ийгиликке жетүүсүнө көп түрткү болгон; андыктан араб жылнаамачылары бул фактыга көңүл буруулары керек эле, алар аны хижранын 119-жылына (б.з. 737-ж.) алып келишет. Арабдардын сөздөрү боюнчаакыркы түрк каганы Невакетте жашаган (Чүй өрөөнүндө, Токмоктон чыгышта); бул жерде анын тыюу салынган шалбаасы жана тыюу салынган тоосу болгон, ага жакындоого эч ким батынган эмес; шалбаада жайылган мал жана тоолордогу айбанаттар аскер жортуулдары учурунда азык-түлүк катары пайдаланылышы керек болгон. Каган арабдарга көп зыян алып келген жана бул үчүн алардан Абу Музахим (мааниси 'түртүүчү, сүзгүлөөчү', б.а. пил же бука) деген ылакап атты алган. Бирок Тохарстандагы (Аму-Дарыядан түштүк, Балхтан чыгыш тараптагы чөлкөм) бир салгылашта арабдар түрктөрдү талкалаган; мекенине кайтып келген каганды түргөш төбөлү Курсул жеке таарынычы үчүн өч алып, өлтүрүп койгон. Мындан кийин түрктөр ар тарапка чачырап кетишкен. Улгайып калган Курсулдун өзү 739-ж. Сыр-Дарыянын жээгинде арабдар тарабынан туткундалган; ал өзүн бошотуу акысы катары 1000 жылкы жана 1000 төө сунуш кылган, бирок арабдардын башкаруучусу Наср баары бир аны өлтүрүүгө буйрук берген. Түрктөр сөөгүн мекенине алып кетпеси үчүн өлүк өрттөлүп жиберилген; араб тарыхчысынын сөздөрү боюнча, Курсулдун өзүнүн өлүмүнө караганда, бул иш аларды көбүрөөк кайгырткан. Биз араб жана кытай маалыматтары үзүл- кесил жана тууралыгы күмөндүү болгондуктан, аларды жакындаштыруудан карманып турууну ылайык көрдүк.