Галактика: нускалардын айырмасы
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
Created page with " Жылдыздар жымындаган булутсуз карангы түндө бүткүл асманды курчап тургансыган ..." |
No edit summary |
||
1-сап:
[[File:Galaxy(NASA-med).jpg|400px|thumb|right|Спиралдуу галактика]]
=="Саманчынын жолу" галактикасы==
Бардык жылдыздар Галактиканын ядросунун тегерегинде айланат; Кун да өз планеталары менен бирге галактика ядросун 180 млн жылда толук айланып чыгат. Бул эн зор убакыт аралыгы галактикалык жыл деп аталат.▼
Галактиканын курамында жылдыздардан башка майда космостук чаң менен газдан турган эбегейсиз зор суюк булуттар да бар. Алар чаң жана газ тумандуулугу деп аталат. Галактиканын көп эле жылдыздарын планеталар айланып жүрүшү ыктымал, бирок азыркы телескоптор менен да аларды көрүүгө мүмкүн эмес.▼
Галактиканын кээ бир планеталарында космоско радиосигнал жибере ала турган акыл-эстүү жандар болушу мумкун . Азыр окумуштуулар кубаттуу радиотелескоптор менен башка планетада жашоочулардын сигналын кармоого аракет кылып жатышат. Бирок азырынча мындан эч натыйжа чыга элек. Ааламда биздин галактикадан башка да толуп жаткан галактикалар бар. Алардын бизге жакыныраактары Жерден караганда кичинекей тумандуу так болуп гана көрүнөт. Галактикалардын жарык шооласы бизге миллиондогон жылдарда , ал эми эн алыскы галактикалардан –миллиардаган жылдарда араң жетет.▼
Саманчынын жолу башка элдерде Сүттүү жол, Асман дарыясы деп да аталат. Бул сөз байыркы гректердин “galaxias” – сүттүү айлампа деген сөзүнөн келип чыккан.<br>
Саманчынын жолу спираль түрүндөгү галактикалардын бири. Жашы болжолдорго караганда, 12800-13600 миллион жылдардын тегерегинде. Галактика жылдыздардан жана жылдыздар аралык заттар: чаң жана газдардан турат. Чаң жана газдар жылдыздардын арасындагы боштукту толуктайт. Галактиканын бир башынан экинчи башына жарык жылынын эсеби менен 100 000 жылда жетүүгө болот (жарыктын ылдамдыгы 299 792 458 м/с түзөт).
Башкача айтканда, галактиканын бир башынан чыккан жарык экинчи башына 100 000 жылда жетет.<br><br>
Галактика орточо эсеп менен 200 миллиард жылдызды өз кучагына камтыйт. Тактап айтканда, галактика ири жылдыздар системасы болуп саналат. Күн болсо жылдыздардын бири. Көпчүлүк жылдыздардын чоңдугу Күндүн чоңдугундай. Тагыраак айтканда, диаметри 1 390 000 чакырым. Кээ бир жылдыздар Күндөн 100 эсе чоң болсо, кээ бирлери 300 эсе чоңдук кылат. Жылдыздар жаралат жана өлүшөт. Жылдыз канчалык чоң болсо, ошончолук өмүрү кыска. Себеби күчтүү жарылууга туш болушат. <br>
Күн орточо өлчөмдөгү жылдыз. Аны 9 планета айланып жүрөт. <br>
Жылдыздар бири-биринен ар кандай алыстыкта жайгашкан жана бетиндеги температурага жараша өңдөрү ар башка. Ак-көгүш өңдөгү жылдыздар эң ысык жылдыздар болуп эсептелет. Ал эми кызыл жылдыздар муздак жылдыздардын катарына кирет.<br>
Жылдыздар арасында ар түрдүүчө топтошуп жайгашкандары кездешет. Мисалы, жылдыздар сейрек жайгашкан топтомдо 50дөн 2000 жылдызга чейин болот. Булар адатта жаш жана чоң жылдыздар. Ал эми шар сымал топтошкондордун курамында бир нече миллион жылдыз болот. Алардын көбүн картаң жылдыздар түзөт. <br>
<br>
Күн системасы Галактиканын четирээк жагында жайгашкан. Галактиканын борборунда болсо '''галактика ядросун''' түүзүчү бири-бирине тыгыз жайгашкан дээрлик шар түрүндөгү топ жылдыздар бар.<br>
▲
Башка галактикалардын борборлору жаркырап турса, биздин Саманчынын жолунун борбору тескерисинче жаркырабайт. Изилдөөлөргө караганда, борбордук бөлүктө кара көңдөй жайгашкан. Ал абдан бекем тыгыздыкка жана мыкты тартылуу күчүнө ээ. Андыктан андан жарык да суурулуп чыга албайт. Башкача айтканда, Жердин тыгыздыгын кара көңдөйдүн тыгыздыгына окшоштуруу үчүн Жерди ширеңкенин көлөмүнө чейин кысуу керектелет. Изилдөөлөргө караганда, борбордогу чоң кара көңдөйдүн тегерегинде майда кара көңдөйлөр жана жаштары 2 миллиард жылды түзгөн картаң жылдыздар айланып жүрүшөт. Асман материялары кара көңдөйгө сорулганда майда бөлүктөргө бөлүнүп, күчтүү нурданууну чыгарышат. <br>
Кара көңдөй боюнча божомолдор абдан көп. Анткени ал изилденип бүтө элек.<br><br>
▲
Болжолдуу түрдө галактиканын көйнөктүн жеңине окшогон спиралдуу 4 бөлүгү бар. Ал бөлүктөр сандаган жаңы жылдыздардан, чаңдар менен газдардан турат. Чаңдар жана газдар болсо жаңы жылдыздардын пайда болушун шарттайт. Демек, галактиканын жеңге окшош бөлүктөрү жаш жылдыздардын мекени десек жарашчудай.<br>
==Башка галактикалар==
Ааламдагы 25 галактика Жергиликтүү системага кирет. Алардын бири биздин Саманчынын жолу. 25 галактика өз ара тартылуу күчү менен тартылышып турат. Жергиликтүү системага кирбеген галактикалардын саны изилдөөлөр жүргүзүлгөн сайын өсүүдө. Болжолго караганда, алардын саны учурда 200 миллиондон ашат.<br>
Ааламдагы биздин галактикадан башка галактикалар Жерден караганда кичинекей тумандуу так болуп гана көрүнөт. Галактикалардын жарык шооласы бизге миллиондогон жылдарда, ал эми эн алыскы галактикалардан – миллиардаган жылдарда араң жетет.<br>
▲
==Галактика жок болушу мүмүкүнбү?==
Астрономдордун болжолуна таянсак, Саманчынын жолу 5 миллиард жылдан кийин өлүмгө учурайт. Анткени биздин галактика убакыт өткөн сайын Андромеда тумандуулугу деп аталган галактикага жакындап баратат. Акырында Саманчынын жолун аталган галактика жутуп алат.
==Колдонулган адабияттар:==
«Бул ким? Ал эмне?» энциклопедияcы.
[[Category:Илим]]
[[Category:Табият илимдери]]
[[Category:География]]
| |||