Кыргыз сүрөт өнөрү

Кыргыз сүрөт өнөрү — сүрөт, живопись, скулъптура, графика, фото өнөрун бириктирген пластикалык өнөрдүн бөлүмү. Сүрөткө тартылбаган пластикалык өнөрдун түрлөрүнөн айырмала-I жып, Сүрөт өнөрү болмуштун өзүнө дал келчү ачык образдар менен чагылдырат.көркөм саймаларда, килем токууда жана орнаменттүү шырдак, кийиздерди жасоодон толук көрүнгөн. Ал мазмуну жагынан бай келип, жогорку көркөмдүктө жана ар түркүн формада болгон, мына ушунун бардыгы көчмөн турмуштун шарттарында жогорку өнүккөн. Маданияттын бекен сакталып өнүгүшүн айнигелеген. Кыргыздардын элдик сүрөт искусствосунун бул бардык түрлөрү кыргыздардын байыркы жана орто кылымдардагы маданиятына негизделип монголдор менен казактардын өзбектердин Орто Азиянын Түгтук Сибирдин Алтайдын башка элдери менен карым-катнаштыкта өнүккөн.

Кыргыз сүрөт өнөрү

Келип чыгышы

XIX кылымдын аягында кыргыздардын өз алдынчалыгы, ар түрдүүлүгү жана көркөмдүк жогорку денгээли менен айырмаланган сүрөт искусствосунун өнүгүүсүндө белгилүү жогорулоо байкалат. Кыргыз орнаментинин негизги мотивдери көчмөн жана жарым көчмөн чарбачылыктын жана тиричиликтин шарттарынан улам келип чыккан. Кыргыз орнаменттеринин ар түркүн формалары менен мотивдеринде кыргыз элинин эзелки көркөмдүк традициялары, ошондой эле алардын Орто Азиянын, Казахстандын, Түштүк Сибирдин жана Алтай элдери менен тыгыз байланышы байкалат.

Орнаментте Кочкор мүйүзүнүн кош тырмактарын, өсүмдүктөр жалбырактарыннын жана башкалардын символикалуу элестери басымдуулук кылат. Кыргыз элдик искусствосунда кийиз басуу эң мыкты көрүнүш болгон. Оюу түшүрүлгөн кийиздер – шырдак, ала кийиздер көркөмдүгү түз салуусунун жогорку маданияты менен айырмаланган. XIX кылымдын экинчи жарымында кеңири таралып, кыйла өнүгүүгө ээ болгон. Кыргыз ууздарынын колунан чыккан. Бул буюмдар алардын өздөрүнүн үй тиричилиги үчүн гана жасалбастан, ага кардаарлар көп чыккан базарларга да түшө турган.

Кыргыз устаттары терини иштетүүнүн жөнөкөй технологиясын да билише турган. Иштелген териден үй тиричилигинде урунулуучу көптөгөн буюмдар: идиш аяктардан, куралдардан, ат жабдыктарынан баштап килемчелерге ар түрдү кийимдерге чейин сасалгаланган. Булгаары буюдар наар түшүрүү жолу менен кооз оймо чиймеленип көромдөлгөн. Кайшчы чеберлер көпчүлүк учурларда өздөрү жасаган буюмдарды күмүшкө кармалган метелл пластинкалар менен кооздошкон. XIX кылымдын аягында кыргыздарда темир устатчылык, зергерчилик, тоокуучулук, саймачылык, жыгач кармоочулук, чий соогу сыяктуу үй өндүрүшүнүн түрлөрү бир кыйла өнүүгүгө жетишти.

Сүрөт өнөр музейи

Кыргыз мамлекеттик сүрөт өнөр музейи — сүрөт өнөрүнүн мыкты үлгүлөрү топтолуучу маданий мекеме; эмгекчилерди эстетикалык жактан тарбиялоонун борбору. 1935-ж. Фрунзеде уюшулган. Биринчи жолу көрүүчүлөрдү Эмен багындагы рекон-струкцияланган имаратта кабыл алган. Жацы имараты 1974-ж. [арх. Д. Ырыскулов, В. И. Назаров ж-а HI. Жекшенбаев, инж. А. Юсупов Кыр¬гыз ССРинин Токтогул атн. мамл. сыйлыгына (1976) татыктуу болуш-кан] Кыргыз ССРинин ж-а Кырг-н Коммунисттик партиясынын түзүлүшүнун 50 жылдык юбилейине арна-лып курулган.

Музей шаар куруу онөрүнүн түйунү болгон Кыргыз опера ж-а балет театрынын, «Кыргызстан» мейманканасынын, Орус драма театрынын ж-а Н. Г. Чернышевский атн. респ-калык китепкананын имаратта-ры менен шайкеш орун алып, арх-ралык формасы аягынан алардан айырма-ланат. Колөмү л«-а мейкиндиги жа-гынан О. Азияга мүнөздүү болгон кабыл алуучу ачык короодон турат. Эки кабат музейдин чар тарабы бир-дей я^онөкой формада долбоорлонуп, жагымдуу шарттарды (жарык кылуу, бир калыпта мелуүн жел согуу) ту-зот. Бпринчи кабатта жарык вести¬бюль, убактылуу көргөзмо залы, 250 орундук конференц-зал ж-a. администрация жайы орун алган. Экинчп кабатта экспозиция залдары, көрүүчү-лордүн эс алуу зоцасы ж-а ачык абада скульптура коюла турган эки ча-кан аянт бар. Музейдин имаратында азыркы кездеги жацы конструкция менен бирге кооз курулуш материалда-ры (мрамор, гранит, ракушечник, кымбат жыгачтар ж. б.) пайдаланыд-ган. Сурет музейинин классикалык коллекциясынын негизин мамл.

Третьяков галереясынан алынган 54. ЭКСтин музей фондусунан орус клас-сикасынын 18 картинасы ж-а 1934-ж. биринчи респ-калык сүрөт көргөзме-сүнөн сатып алынган чыг-лар түзөт. Музейде жасалга-колдонмо өнөрүнүн улгулерү да бар. Экспонаттар жып-ноочулардан, көргөзмелөрден же ата-йын мамл. заказ беруу жолу менен жыл сайын толукталып турат. Алгач Кыргыз картина галереясы, 1944-яшл-дан азыркы аты менен аталат. Музейде 8000ге жакын (1976) бирдик сакта-лат. К. м. с. мененин төмөнкү бөлүмдө-рү бар: живопись, графика, скульп¬тура сактоочу, эсеп-кысап сактоо-чу, иск-вону ил. пропагандалоо, жасалга-колдонмо өнөр бөлүмдөрү, реставрация онерканасы, китепкана, фо-толабор-я, кинолекторий, методика-лык кабинет ж-а музейди пайдала-нуу б-ча инженер-техникалык бөлүм.

Кыргыз сүрөт өнөрү

Музейде 19- ж-а 20-к-дын башындагк орус иск-восунун классикалык чыг. ларынын коллекциялары, коп улут-туу совет иск-восунун екүлдөрүнүЕ чыгармалары бар. Музей коллекция-ларынын негизин кыргыз сүрөтчүлерү С. А. Чуйков, Г. Айтиев, С. Акыл-беков, В. В. Образцов, А. И. Игнатьев. О. М. Мануйлова, Л. И. Ильина А. Н. Михалёв, Л. Ф. Деймант, Ф. М Стукошин, К. Керимбеков, Ж. Кожах метов, А. Усубалиев, Д. Н. Флекмаг Т. Садыков, Ж. Уметов, С. Ишено: ж. б-лардын чыг-лары түзөт. К. м. с. ө м.— респ-кабызда болгон коллекция ларды кецири пропагандалоочу (ил конференция, экскурсия, лекция, ту руктуу ж-а көчмө көргөзмөлөр: баш ка музейлер менен экспонат алмашуу ж-а сүрөт онөрүнүн жалпы пробле маларына, кыргыз сүрот өнорүнү: онүгүшүно байланыштуу маселелег. ди иштеп чыгуучу ил.-корком мекс ме. Мында мад-т университети иш тейт. Көргөзмелордүн каталогдор^ альбомдор, буклеттер, справочникте; афишалар чыгарылып турат.

Кыргызстан сүрөтчүлөр союзу

Кыргызстан сүрөтчүлөр союзу — респ-кадагы сүрөтчүлордү (жи-вописчилерди, скульпторлорду, графиктерди), жасалга-колдонмо өнөрүнүн чеберлерин ж-а иск-во таануучуларды бириктирген коомдук чыгар¬мачыл уюм. СССР сүротчүлөр союзу¬нун карамагына кирет. 1933-ж. уюштуруу комитети тузүлүп, 1934-ж. же-текчи органы шайланган. Союз сүрот-чүлордүи чеберчилиги менен талант кудуретин естүрүүго, чыг-лык изденүүлорүно көмоктөшүп, жаштардын чыг-лык жактан калыптануусуна кам корот. Сүрөтчүлордун идеялык-тар-биялык, профессионалдык ж-а тео-риялык деңгээлин көтөрүү б-ча иш жүргүзот: чыгармачыл талкуу, командировка, түрлүү сүрөт көргөзмолө-рүн, конф-я ж. б-ларды уюштурат, мыкты сүрөт үлгүлөрүн элге пропа-гандалоого көмөктошет.

Союздун председателдери	Жылдары
С. Чуйков	1933—37
А. Евдаков	1937—40
Г. Айтиев	1940— 52, 1954—68
А. Михалёв	1952—54
Т. Садыков	1968-жылдан азыркыга чейин

Союздун карамагына Кыргыз ССР сүрөт фон-дусу менен сүротчүлордун Ош обл. бо-лүмү кирет. Кыргызстан сүрөтчүлөр сою¬зу нун жетекчи органы — съезд. Анда Союздун башкар¬масы шайланат. Жумушчу уюму — Президиум.

СССР сүрөтчүлөр союзунун Кыргызстандагы мүчөлөрү
Образцов В. В
Чуйков С. А.
Акылбеков С. М.
Айтиев Г. А.
Гальченко И. П.
Ильина Л. А.
Мануйлова О. М.
Тюрин В. С
Флекман Д. Н.
Усубалиев А.

Пайдаланылган адабияттар

Кыргыз ССРинин тарыхы. Орозалиев Д. "Мектеп" Фрунзе. 1983

Кыргыз ССРинин энциклопедиясы.

Интернеттеги булактар

www.report.kg www.knmii.lg.kg