Айтыш: нускалардын айырмасы

Уруучулук доордо акындар А-тары кеңири өнүккөн. Акындар өз өнөрү м-н көпчүлүктөн айырмаланып чыкканда, бийлөөчулөр аларды той-та-машаларда, атайын жыйындарда уруу кызыкчылыгы үчүн пайдаланышкан. Уруулук мамилелердин курчушу м-н акындык А-та да учурдун маселелери курч коюла баштаган. Маселен, мурда эки уруунун акындары бири бирине жөнөкөй мазмундагы суроолорду берип айтышса, кийинчерээк өз уруусунун артыкчылыгын, баатырларын даңазалап, атаандаш уруунун кемчил жактарын ачып, кордошуп айтышышкан. Атаандашын жеңүү үчүн анын уруусун, башчыларын кордоп ырдаганда, кээде моралдык-этикалык нормага сыйбаган ыкмаларды да колдонуп, диний татаал түшүнүктөрдү чечмелешип да айтышышкан. А. өнөрүнө Токтогул идеялык-эстет. жаңы принциптерди кийирди. Ал А-тарда уруучулук кордошууга, бири бирин кемсинтүүгө каршы турду. Өз А-да учурашуу, калың элдин көңүлүн ачуу, эзүүчү м-н эзилүүчүнүн ортосундагы күрөш мотивдерин кеңири чагылтты. Табышмак А-та акындар бири биринин турмуштук, филос. диний маалыматтарын сынап көрүшсө, алымсабак А-та негизинен жаш акындын талантын өстүрүүгө аракеттенишкен. Токтогул, Эшмамбет, Эсенаман, Барпы, Калык сыяктуу акындар А. өнөрүнүн ири чеберлери болгон. Сов. мезгилде А. өнөрүн Калык. Алымкул, Осмонкул баш болгон акындар өнүктүрдү. Азыр А. элдик турмушту кеңири чагылтып, кемчилигин сындаган публицистикалык салтанаттуу трибунага айланды. А-тын мазмуну совет адамдарынын бейпил турмушун, күжүрмөн эмгегин; тынчтыкты даңазалоо болуп калды. Форма жагынан А. салтанаттуу келип, майрамдарда театр сахналарында аткарылат, радио-телевидение, газета-журнал аркылуу тарайт. Юмор, күлкү, тамаша арбын колдонулуп, сөзсүз жеңишке жетишүү аракети жок, анын ордуна жыйынтык чыгарылып, айтышкандар бир бүтүмгө келишет. 1922-ж. Союз Кошчунун салтанаттуу жыйынында Калык м-н Осмонкул-дун А-ы, 50-ж-дарда Алымкул м-н Осмонкулдун совхоздор ж-дөгү, Ысмайыл м-н Токтонаалынын тамашалуу, Эстебес м-н Токтосундун юбилейлик А-тары белгилүү. А-тын формасын профессионал акындар да колдонуп келишти. А. өнөрү акындык таланттын, төкмөлүктүн, акындык ойлоонун татаал табиятын изилдөөдө илимий-практикалык зор мааниге ээ. Анткени бул көрүнүштөр нукура белгилери м-н дал ушул А. процессинде ачык байкалат. А. казак элинде да кеңири өнүккөн. Көркөм сөз өнөрүндө мелдешүүнүн түрдүү формалары башка элдерде да байыркы замандардан тартып өнүгүп келген. Мис, байыркы гректерде, арабдарда; япониялыктарда, индиялыктарда, тажиктерде, өзбектерде ж. б.<br>▼

Ад. : Таштемиров Ж., Айтыштар. «Кыргыз элинин оозеки чыгармачылык тарыхынын очерки» деген китепте, Фр., 1973; Айтыштар, Фр., 1972. <br>▼