Жаныбек хан
Жаныбек хан (1428—1480) — Казак хандыгын негиздөөчүлөрдүн бири. Орус хандын тукуму, Барак хандын кичүү уулу.
| Жаныбек хан — Аз Жаныбек каз. Әз Жәнібек — Äz Jänıbek | ||||
| ||||
|---|---|---|---|---|
| 1473 — 1980 | ||||
| Андан мурунку: | Керей хан | |||
| Андан кийинки: | Бурундук хан | |||
| Уруусу: | Төрө | |||
| Атасы: | Барак хан | |||
| Жубайы: | Жаган Бегим Ханым | |||
| Балдары: | Эренчи (Еренші) Махмут (Махмұт) Касым (Қасым хан) Адик (Әдік) Жаныш (Жәніш) Тыныш Камбар (Қамбар) Өсөк (Өсек) Жадык (Жәдік) | |||
| Кесиби: | Хан | |||
Ак Ордонун ханы Барак өлгөндө (1428), Кыпчактагы бийлик Абу-л-Хайр ханга өтүп, 1457-ж. Чыганактын алдындагы согушта анын колу калмактардан жеңилип, натыйжада ич ара араздыктардын пайда болушу Жаныбек хандын бир тууганы Гирей (Керей) экөөнү өздөрүнө тийиштүү улусу менен Моголстанга кетүүгө аргасыз кылган. 1458-ж. Гирей хан көтөрүлүп, ал өлгөндө (1465–66), бийлик Жаныбек ханга тийген. 1470-ж. көчмөн өзбектердин ханы Шайх-Хайдар өлтүрүлгөн соң, Дешт-и Кыпчактын басымдуу бөлүгү Жаныбек хандын колунда калган. Жаныбек хандан Иренжи, Махмут, Касым, Адик, Асик, Жаныш, Таныш, Камбар, Жадик деген тогуз уул болуп, алардын ичинен өзгөчө белгилүүлөрү Касым менен Адик. 16-кылымдын аягынан 19-кылымга чейинки Казак хандары жалаң Жадиктин тукумунан чыккан. Казак элинин калыптана башташы ушул Жаныбек хандын мезгилине туш келет. Кыргыз элинде Жаныбек ханга байланышкан көптөгөн жомоктор бар.
Колдонулган адабияттар түзөтүү
“Кыргызстан”. Улуттук энциклопедия: 1-том. Башкы ред. Асанов Ү. А., Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2006. ISBN 9967—14— 046—1