Марат Жан Поль

Марат Жан Поль (21. 5. 1743, Швейцария, Будри – 13. 7. 1793, Париж) – 18-кылымдын француз революциясынын ишмери, публицист. 16 жашында Швейцариядан Францияга келип, Бордо жана Париж шаарында медицина жана философия илимдерин үйрөнгөн. 1765-жылы Улуу Британияга келип, 1775-жылы Эдинбург университетинде медицина доктору наамын алган. «Кулчулуктун чынжыры» (1774, англис тилинде) аттуу туңгуч саясий чыгармасында Марат феодалдык абсолюттук түзү­лүшкө каршы революциячыл күрөштүн зарылдыгын далилдеген.

1775-жылдан Парижде жашаган. Революция башталары менен Ж. П.Марат көтөрүлгөн элге кошулуп, 1789-жылдын сентябрынан «Элдин досу» газетасын чыгарган жана революциянын андан ары өрчүшүнө жолто кылгандарды (Ж. Неккер, О. Мирабо ж. б.), жирондисттерди ашкерелеген. Революциянын социалдык маселелерин да иштеп чыккан. 1792-жылы Конвентке депутаттыкка шайланган. Республиканы сактап калуу үчүн бардык күчтү бириктирүүгө аракеттенген. Жирондисттердин кыянаттыгы менен революциячыл трибуналга берилип, андан элдин талабы боюнча бошотулган жана Конвентке кайра жиберилген. Жирондисттерге каршы көтөрүлүштөрдү даярдоого активдүү катышкан. Натыйжада Жиронда бийлиги кулатылган (1793-жылы 31-май – 2-июнь).

Мараттын өмүрүнүн акыркы бир жарым айы катуу оорудан жапа чегип, үйдөн чыкпай, эл алдында сүйлөй албай, өлкөнүн саясий турмушуна жана башкаруусуна активдүү катыша албаса дагы, ал бийликтен ажыратылган "мамлекеттин адамдарын" — жирондиндерди жек көрүүнүн негизги объектиси бойдон калган, 13-июль 1793-жылы Жан-Пол Марат жана жирондисттердин күйөрманы, дворян Шарлотта Корде жара менен ыргытылган. Марат: (Мага, менин досум!).

"Элдин досу^"

1789-жылы Францияда революция башталганда, Марат өзүнүн "элдин досу"гезитин басып чыгарууну чечкен. Публицист буга чейин популярдуулукка ээ болгон жана жарандык активдүүлүктүн оор күндөрүндө ал чындыгында эбегейсиз чоң фигурага айланган. Марат өзү "элдин досу"деп аталып калган. Ал өзүнүн гезитинде ар кандай бийликти алардын гафалары жана кылмыштары үчүн сынга алган. Басылма дайыма мамлекеттик басма сөз астында болгон. Бирок иш сотко жеткен сайын, Марат (жалгыз редактор) суудан кургак чыгып кете алган. Анын гезити жумушчулар жана Париждеги майда буржуазия арасында абдан популярдуу болгон. Басылмадан падышалык үй-бүлөсү менен монархияга жана Улуттук Ассамблеянын мүчөлөрү менен ар кандай министрлерге бирдей жеткирилген.

"Элдин досу" Франциянын борборунда радикалдык революциялык маанайдын кеңири жайылышынын маанилүү себептеринин бири болуп калды. Гезит ушунчалык популярдуу болгондуктан, аны жаманатты кылууга аракет кылган жасалма басылмалар да бар.

1792-жылдын апрель айы болчу. Ачытуу улантылды, бирок бир нече жылдык жарандык тынчсыздануу учурунда өзгөрүүлөр эч качан нааразы болгон калктын абалын жакшырта алган жок.

Улуу Француз революциясынын көптөгөн катышуучулары өз көз караштарын дайыма өзгөртүп турушкан. Жан Пол Марат да четте калган жок. Анын ишеним эволюциясынын кыскача мүнөздөмөсү ушул. Революциянын биринчи этабында Марат монархияны чектелген түрдө сактап калууну жана улуттук ассамблеяны таркатууну жактаган. Мындан тышкары, ал республикалык түзүлүш идеясын жек көргөн. 1791-жылы июлда падыша качууга аракет кылып, дагы бир толкундануу башталды жана демонстрациялардын бири дагы атылды. Бул эпизоддон кийин "элдин досу" редактору Бурбонду кулатууну жактагандарга кошулду.

Колдонулган адабияттар

• “Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы: 5-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2014. илл. ISBN 978 9967-14-111 -7
• https://istmat.org/files/uploads/30195/marat_a-a-olshevski_1933.pdf?ysclid=l1q6f77k5v