Спейс Шатл

Спейс шаттл "же жөн эле" Шаттл " (англ. Space Shuttle - "космос кемеси") — америкалык көп жолу колдонулуучу транспорттук космос кемеси.

"Шаттлдар НАСАнын 1969-2011-жылдары ишке ашырган" космос шаттл "мамлекеттик программасынын алкагында колдонулган (1969-жылы аталган"космостук транспорт системасы" (англ. Space Transportation System, STS)). Шаттлдар жердин орбитасы менен жердин ортосунда "шаттлдардай болуп", эки тарапка тең пайдалуу жүктөрдү ташыйт деп айтылган.

Космос кемесин куруу программасы 1971-жылдан Rockwell Automation, Inc компаниясы жана НАСАнын тапшырмасы менен ассоциацияланган подрядчылар тобу тарабынан иштелип чыккан. Иштеп чыгуу жана иштеп чыгуу иштери НАСА менен BBC күчтөрүнүн биргелешкен программасынын алкагында жүргүзүлдү. Системаны түзүүдө 1960-жылдардагы "Аполлон" программасынын ай модулдары үчүн бир катар техникалык чечимдер колдонулган: катуу отун күчөткүчтөр, аларды бөлүү жана тышкы резервуардан отун алуу системалары менен эксперименттер. Бардыгы болуп алты Шаттл курулган: бир прототиби жана беш учуу үлгүсү. Кырсыктан эки Шаттл, Челленджер жана Колумбия каза болду. Космоско учуулар 12-жылдын 1981-апрелинен 21-жылдын 2011-июлуна чейин жүргүзүлгөн.

Системанын жалпы сүрөттөлүшү

Шаттл космоско эки катуу ракеталык күчөткүчтүн жана үч өзүнүн Марш моторунун жардамы менен учурулат, алар чоң сырткы сырткы резервуардан отун алышат, траекториянын баштапкы бөлүгүндө негизги түртүүнү бөлүнүүчү катуу отун күчөткүчтөр түзөт. Орбитада шаттл орбиталык маневр системасынын кыймылдаткычтары аркылуу маневрлерди жасап, планер катары жерге кайтып келет.

Бул көп жолу колдонулуучу система үч негизги компоненттен (баскычтардан) турат:

1. Учурулгандан кийин болжол менен эки мүнөттүн ичинде иштеп, кемени ылдамдатып, багыттап, андан кийин болжол менен 45 км бийиктикте бөлүнүп чыккан эки катуу ракета көтөргүч парашют менен океанга айдалат жана оңдолуп, кайра жүктөлгөндөн кийин кайра колдонулат
2. Негизги кыймылдаткычтар үчүн суюк суутек жана кычкылтек менен чоң тышкы күйүүчү май багы. Танк ошондой эле космос кемеси менен күчөткүчтөрдү бириктирүү үчүн алкак катары кызмат кылат. Танк 8,5 мүнөттөн кийин 113 км бийиктикте ыргытылат, анын көбү атмосферада күйүп, калдыктары океанга түшөт.
3. Башкарылуучу космостук-ракеталык-орбиталык аппарат (англ. же жөн эле англисче. ③ ) — Жердин орбитасына кирген, изилдөө үчүн аянтча жана экипаж үчүн үй катары кызмат кылган "Шаттл мейкиндиги" (космостук Шаттл). Учуу программасы аяктагандан кийин, ал жерге кайтып келип, учуу тилкесине планер катары конот.
4. НАСАда космостук шаттлдар СЕШ-ХХХ (сеш — ХХХ)деген белгиге ээ

Экипажы

Шаттлдын эң кичинекей экипажы эки астронавт-командир жана учкучтан турат ("Колумбия", башталышы STS-1, STS-2, STS-3, STS-4). Шаттлдын эң чоң экипажы сегиз астронавт ("Челленджер", STS-61A, 1985-ж.). Экинчи жолу 8 астронавт "Атлантис" STS-71 конгондо 1995-жылы бортто болгон. Көбүнчө экипажга бештен жетиге чейин астронавт кирген. Учкучсуз учуруулар болгон жок.

Кемени башкаруу үчүн астронавттар болжол менен 90 кг кагаз борттогу документтерди колдонушкан.

Чарбасы

Шаттл орбитасы болжол менен 185тен 643 кмге чейин (115-400 миль) бийиктикте жайгашкан.

Пайдалуу жүк

Жердин төмөн орбитасы үчүн орбиталык баскычтын (орбиталык ракета учагынын) космоско жеткирилүүчү пайдалуу жүгү, биринчи кезекте, Шаттл көтөрүлүп жаткан максаттуу орбитанын параметрлерине көз каранды. 24,4 тонна максималдуу пайдалуу жүк массасы космоско жердин төмөнкү орбитасына учурулганда 28 вольттук (Канаверал космодромунун кеңдиги) менен жеткирилиши мүмкүн. 28 х жогору жантаюу менен орбитада учурулганда, пайдалуу жүктүн жол берилген массасы ошого жараша азаят (мисалы, полярдык орбитага учурулганда челноктун эсептелген жүк көтөрүмдүүлүгү 12 тоннага чейин төмөндөйт; чындыгында, челноктор эч качан полярдык орбитага учурулган эмес).

Орбитада жүктөлгөн космос кемесинин максималдуу массасы-120-130 т.1981-жылдан бери шаттлдардын жардамы менен орбитага 1370 тоннадан ашык пайдалуу жүк жеткирилген.

Учуу узундугу

Шаттл орбитада эки жумалык болууга ылайыкталган. Кадимки Шаттл каттамдары 5 күндөн 16 күнгө чейин созулган.

"Колумбия" шаттлы программанын тарыхындагы эң кыска космостук учууну — STS-2, 1981 — жылдын ноябрында, узактыгы — 2 күн 6 саат 13 мүнөт, STS-80, 1996-жылдын ноябрында, узактыгы-17 сутка 15 саат 53 мүнөт.

Программанын жабылган күнүнө карата 2011 — жылы жалпысынан шаттлдар 135 рейс жасаган, алардын ичинен "Дискавери" — 39, "Атлантис" — 33, "Колумбия" — 28, "Эндевор" — 25, "Челленджер" - 10.