Тянь-Шань сибирчиси

Тянь-Шань сибирчиси (лат. Sibiraea tianschanica, Pojark.) - Жапыз өскөн, бийиктиги 0,5 м ге жеткен, кара-күрөң, жоон бутактуу бадал. Жалбырактары ичке ланцеттей, жалбырак сапсыз, узундугу – 2-6 см, туурасы 4-8 см келип, учу учтугуй, теги жылаңач, кээде кирпик сымал кырдуу. Гүлдөрүнүн диаметри 5 мм, узундугу 2,5 см келген чачы топ гүлгө чогулуп, ичке өзөктө тыгыз жайгашкан, ал эми чачы топ гүлдөрү, шыпыргыдай топ гүлгө топтолгон, төмөнкү топ гүлдөрүнүн гүл сабынын узундугу 0,5-3 мм. Гүл топторунун гүл саптары жана гипантии жыш, узун түктүү. Желекчелери жылаңач, 4 мм узундукта, туурасы 2 мм.

Биологиялык өзгөчөлүктөрү

Июнң айында гүлдөп, августта мөмөлөйт. Вегетативдик жана уругу аркылуу көбөйөт.

Жалпы жана өлкөдө таралышы

Түндүк Тянңшанң (Кетмен, Заилийск, Күнгөй жана Тескей Алатоо кыркалары). Кыргызстанда – Көкжар дарыясынын башатында (Тескей Ала-Тоо) жана Сүттүү-Булак суусунун башатында (Күңгөй Ала-Тоо) өсөт.

Өсүү шарттары

Бийик тоо алкактарында: бадалдуу жана жапалак арчалуу, сейрек өскөн карагайлуу токойлор, криофиттик (субалңпы) шалбаалар жана жапыз чөптүү (алңпы) шалбаасы. Жалгыздан же көп эмес топто учурайт.

Саны

Маалымат жок.

Чектөөчү факторлор

Жайыттарга мал жаюунун кесепетинен жабыркайт. Жаш өсүндүлөрү, көчөттөрү жокко эсе.

Өстүрүү

КР УИАнын Ботаникалык багынын дендрарий-коругунда бир нече жолу эгилген. Уругун күзүндө сепкенде көчөттөрү апрелде чыгат. Температуранын жогорулашынын жана абанын кургактыгынын кесепетинен кийинчерээк солуп калат.

Уюштурулган коргоо аракеттери

Казак ССРинин (1981) жана Кыргыз ССРинин (1985) Кызыл китептерине киргизилген.

Коргоо үчүн зарыл аракеттер

Көкжар дарыясынын башатында ботаникалык заказник уюштуруу. Калган жерлерде түрдүн популяцияларына туруктуу көзөмөл салуу керек.

Статусу

CR. Түндүк Тянь-Шандын декоративдүү, сейрек кездешкен эндем өсүмдүгү.

Колдонулган адабияттар

• Кыргыз Республикасынын Кызыл китеби 2-басылышы – Бишкек: 2006. – 544 б. – ISBN 9967-23-367-2