Хехе (эл)
Хехе, вахехе — эл. Танзаниянын түштүк-батышында (Иринга жана Мбея аймактарында).
Жалпы маны 1,3 млн адам (2016)[1].
| Хехе | |
 Хехе жоокери | |
| Мамлекеттер жана аймактар | |
|---|---|
|
Бардыгы: 1,3 млн адам | |
| Тили |
кихехе |
| Расалык тиби | |
| Кирет | |
Этноним түзөтүү
"Хехе" этноними "хе" согуштук кыйкырыгы менен байланышкан.
Тил түзөтүү
Хехе (кихехе) тилинде сүйлөшөт. Хехе тили банту уясына кирет. Жазуусу латын алфавиттин негизинде[2].
Ошондой эле суахили тили кеңири таралган.
Дин түзөтүү
Ишенгендердин бир бөлүгү — христиандар (католиктер, лютерандар, англикандар). Калгандары мусулмандар жана растафариандар. Жергиликтүү салттуу ишенимдер (анимизм) сакталып калган.
Чарбалык иштер түзөтүү
Негизги кесиби — кол менен иштетилген жер чарба (таруу, батат, жүгөрү, жер жаңгак, сорго, маниок, буурчак өсүмдүктөрү, жашылча). Цеце чымыны жок жерлерде ири жана майда мүйүздүү мал өстүрүлөт.
Кол өнөрчүлүк түзөтүү
Жыгачтан оюу (идиш-аяк, эмерек, алачык эшиктери, антропоморфтук айкел), карапачылык, токуучулук өнүккөн.
Турак жай түзөтүү
Жалпак чатыры бар тик бурчтуу сокмо там (үй).
Тамак-аш түзөтүү
Ботколор жана дан сорполор, токочтор, ачуу татымалдар
Кийим түзөтүү
Салттуу эркектердин кийими – кең жеңдүү узун көйнөк жана белдемчи, аялдардыкы – кыска жеңдүү көйнөк.
Коом түзөтүү
Коомдук түзүлүштүн негизин айылдык жана көп үй-бүлөлүү жамааттар, патрилинейлик уруктар жана курактагы топтор түзөт. Көп аялдуулук, кайчылаш нике, нике куну, левират жана сорорат практикаланат.
"Жамгыр чакыруучулар" өзгөчө бийликке ээ.
Аскердик уюмдун салтын улантып, бир кыйла бөлүгү армияда жана полицияда кызмат өтөшөт.
Маданият түзөтүү
Бай фольклор сакталып калды; ар кандай музыкалык аспаптар: флейта, барабан, ксилофондор.
Тарых түзөтүү
Хехе этникалык тобу 19-кылымдын орто ченинде нгонилердин чабуулдарын кайтаруу үчүн бириккен майда уруулардын негизинде өнүккөн. Ал уруулар (башчылыктар) Ухехе бирикмесин түзүшкөн. Ухехе бирикмеси башкаруучу Мквавенин тушунда күчтүн туу чокусуна жеткен. Мквава пилдин сөөгү жана туз менен соода кербенин көзөмөлгө алган, армияны түздү.
1891–1898-жылдары Мквава немис колонизаторлоруна каршы ири көтөрүлүш чыгарган, бирок жеңилген. Мкваванын баш сөөгү Германияга алынып, бирок 1954-жылы мекенине кайтып келген. Азыр Танзания музейинде сакталып турат. Мкваваны Танзаниянын улуттук баатыры деп жарыялады.
Булактар түзөтүү
Тышкы шилтемелер түзөтүү
- https://bigenc.ru/ethnology/text/4664855 Archived 2022-08-15 at the Wayback Machine