Чөл ызгыты

Чөл ызгыты (Vanellus gregarius), (Pallas, 1771):

Жалпы жана өлкөдө таралышы

Толук изилденген эмес. Өткөн кылымдын 70-жылдары Ысыккөлдүн батыш жээгинде чоң ызгытты жолуктуруу жөнүндө маалымат бар. 2003-жылы 9-майда 3 особң Ананңев айылынын аймагында жолукканы белгилүү ( Ысыккөлдүн түндүк жээги) .

Жашаган аймактары

Талаа жана жарым чөлдүү зоналарда жашоосу мүнөздүү. Ушундай жерлер Тянңшандын тоо этектери талапка жооп берет. Уялоочу жерлери – шор участкалуу кургак боздоңдор, өсүмдүктөр өтө сейрек өскөн жерлер. Бардык боздоңдордо жайкы жана күзгү көчүү мезгилде жолугушу мүмкүн. Учуп өтүү убагында көлмөлөргө жакын жайланышат, бирок кургак участкаларда.

Саны

Маалымат жок. Бардык жерлерде саны азайууда. Казакстанда 70-жылдарга салыштырганда 4 эсе азайды . ==Жашоо тиричилиги (жашоо циклдары)==Жылдын өзгөчөлүктөрүнө, жашаган жерлерине жараша уялоого марттын башынан майдын ортосуна чейин учуп келет. Казакстанда Наурзум жана Кургалжын коруктарында уялашат. Кыргызстандын территориясында уялашы байкалган эмес. Уясын чуңкурга же өлөң чөптүн арасына салат. Уялаганда оң чактыдан турган колонияны түзөт . Уясында 4 жумуртка, аны 21-25 күн басып чыгарат. Биринчи тууган жумуртка жарабай калса, кайтадан тууйт. Басып чыгарганга ургаачысы жана эркеги алмак-салмак басып чыгарат . Азыгынын негизин курт-кумурскалар түзүшөт. Кара коңуз, шиш тумшук коңуздар, чегирткелер, коңуздар, көпөлөктөрдүн гусеницалары ж.б. .

Чектөөчү факторлор

Уялоочу жерлерге мал жаюу, чар каргалар уяларын талкалашы .

Көбөйтүү (колдо багуу)

Россияда 3 жумуртканы инкубациялап 2 балапан чыгарылган, анын бирөө чоңойтулган .

Уюштурулган коргоо аракеттери

Аңчылык кылууга тыюу салынган. СССРдин жана Казакстандын Кызыл китебине киргизилген. Казакстандагы Наурзум жана Кургалжын коруктарында уялаган жерлери коргоого алынган.

Коргоо үчүн зарыл аракеттер

Талааларды өрттөп жана мал жайуудан сактоо. Эл арасына коргоо боюнча пропаганда жүргүзүү.Түргө мүнөздүү жерлерди изилдөө.

Статусу

I I I category, Critically Endangered, CR, A3bc. Жоголуп бара жаткан түрлөрдүн бири. Казакстан жана Россиянын эндемиги.Уруудан бир гана түр, монотиптүү түр.

Колдонулган адабияттар

• Кыргыз Республикасынын Кызыл китеби 2-басылышы – Бишкек: 2006. – 544 б. – ISBN 9967-23-367-2