Ысык-көлдүн кызгалдактары
«Ысык-Көлдүн кызгалдактары» — советтик тасма, кинорежиссёром Болотбек Шамшиевдин[1] 1972-жылы «Киргизфильм» киностудиясында тартылган тасмасы.
 Ысык-көлдүн кызгалдактары
| |
| Жанры | |
|---|---|
| Режиссёру | |
| Сценарийдин автору |
Василий Сокол |
| Башкы ролдордо |
Сүймөнкул Чокморов |
| Оператору | |
| Композитору | |
| Кинокомпания | |
| Узактыгы |
100 мүнөт |
| Бюджети |
600 миң руб. |
| Өлкө | |
| Тили | |
| Жылы | |
| IMDb | |
башкы идеясы Александр Павлович Сытин аттуу жазуучунун «Тянь-Шань контрабандисттери» аттуу 1927-жылы жарыкка чыккан китебинин негизинде жаралган. «Тянь-Шань контрабандисттеринде» 1920-жылдары Сытин өзү кызмат өтөгөн Ысыккөлдүн жээгиндеги чегара бөлүгү сүрөттөлүшү. Тасманын бет ачаары 1973-жылы 16-апрелде болгон. Тасманы 11,3 млн. көрүүчү көргөн.
Мазмуну
түзөтүүТасма Ысык-Көл аймагындагы окуя сүрөттөлөт. Эски феодалдык бийлик кулап, социалдык бийлик али күчүнө кире элек мезгил. Бул кезде Көлдө апийим өстүрүү күчөп кетет. Чет элдиктер ордуна алтын берип, кыргыздардан апийим алып турушат. Ошондуктан, бул аймактын көпчүлүк тургундары мал-жан, эгин-тегин сыяктуу тиричиликтерин токтотуп, апийим өстүрө башташат. Чегарада болсо кантрабандага каршы чегарачылар турушат. Бирок, чегара канчалык бекем болбосун, апийим ташыган контрабанда өнүгө берет. Бул иштин башында ким тураары белгисиз. Тасманын негизги каарманы 'Карабалта' контрабандистти кармайм деп катуу аракет кылат. Бирок алар Карабалтаны совет бийлигине жаман көрсөтүп, натыйжада, Карабалта өзү жайган торго ак жерден өзү түшүп калат. Кийинчерээк Карабалта издеп жүргөн контрабандист ошол эле айылдын тургуну, медициналык керектөөлөргө жумшоо үчүн апийим кабыл алуучу бөлүмдүн башчысы Байзак болуп чыгып, бети ачылат. Тасманын негизги каармандарынын бири Калмат – чоң жана атактуу кыргыз уруусунан. Октябрь революциясына чейин падышалык бийликтин куугунтугуна туш болгондуктан, уруусу менен адам көзү көрбөгөн тоого көчүп кеткен. Эски бийлик кулагандан кийин да алар тоодо жашоосун уланта беришет. Жаңы бийликтин душмандары Калматты апийимге үндөй башташат. Бирок, Калматтын уруусу аларга эмес, чегарачылар тарапка кошулат. Ошондой эле мында Калматтын кызы Каличанын Карабалтага болгон сүйүүсү чагылдырылган.Тасма Калматтын айылга көчүп келиши менен аяктайт, жана акыр түбү чындык, акыйкат жеңет деген философия жатат[2].
Каармандарда
түзөтүү- Сүймөнкул Чокморов — Карабалта
- Борис Химичев — Кондрат Кокорев
- Амина Өмүрзакова — Кемпир
- Советбек Жумадылов — Байзак
- Алиман Жанкорозова — Айымжан
- Гунта Виркава — Ольга
- Елеубай Өмүрзаков — Калмат
- Айтурган Темирова — Калыча [3]
- Бакы Өмүркулов — Жамгырчы
- Арстанбек Ирсалиев — Атай
Тартуучу топ
түзөтүү- Болотбек Шамшиев — режиссёру [4]
- Ашим Жакыпбеков, Василий Сокол, Юрий Сокол — Сценарийдин авторлору
- Виктор Осенников — Койгон оператору
- Михаил Марутаев — композитору
- Алексей Макаров — Сүрөтчүсү
Тасманын тартылышы
түзөтүү«Тянь-Шань контрабандисттеринде» 1920-жылдары Сытин өзү кызмат өтөгөн Ысыккөлдүн жээгиндеги чегара бөлүгү сүрөттөлөт. Чыгармада кыргыз чегарасында кызмат өтөгөн орустар ашыкча даңкталып берилген. Кийин «Кыргызфильм» киностудиясында иштеген белгисиз сценаристтер бул чыгарманын негизинде сценарий жазышкан экен. Бирок, мында да орус чегарачыларынан эрдиги обу жок макталып, реалдуу турмуш чагылдырылбай калат. Ошол кезде киностудияда редактор болуп турган Ашым Жакыпбеков сценарийди окуп көрүп, жактыра бербейт. Анан Болот Шамшиевге сунуштап, экөө сценарийге турмуштук эпизоддорду киргизип, окуялуу кылып кайрадан иштеп чыгышат. Ошентип, «Ысыккөлдүн кызгалдактары» тасмасы тартыла баштайт. Тасманы алгач «Ыйык көл» деп аташыптыр. «Ысыккөлдүн кызгалдактары» кийинки аталышы экен.
«Ысык-көлдүн кызгалдактары» Жетөгүз, Жууку, Барскоон өрөөндөрүндө алты ай тартылып, ага айыл эли жалпы катышкан. Аттар ар кайсы айылдардан чогултулган. Тасмада колдонулган оюнчук эмес, чыныгы куралдар атайын машинага жүктөлүп көзөмөлдө болуп турган. Тасмадагы Калматтын кызы Каличанын ролуна ылайыктуу кыз табуу бир топ кыйынчылыкты жараткан. Жардамчы режиссёр Темир Дүйшекеев Каличанын ролуна кыз табам деп мектеп, институт, деги барбаган жери, киносынакка ээрчитип келбеген кызы калбаган деп айтылат. Акыры бир күнү кокусунан эле көчөдөн каратору, айчырайлуу Айтурган Темировага жолугуп калганда көктөн издегени жерден табылгандай сүйүнгөн экен. Тасмадагы Көлдүн жээгиндеги эң акыркы окуяны 1971-жылы 31-январда тартышкан. Сценарий боюнча болсо күз мезгилиндеги окуяны тартыш керек болгон. Табиятты го көлдүн карын тазалап, кумдан чачышып күз айына окшоштурушкан. Бирок, сууга түшүү кыйын болгону айтылат. Себеби, сценарий боюнча Калмат уруусу менен айылга көчүп келгенде ал жигиттери менен «оо, көлүм, сени аман-эсен көрдүк» деп сууга киришмек. Кычыраган кыш мезгили болгондуктан, актёрлордун эч кимиси көлгө кирүүгө батынышпайт. Акыры баарына 300 граммдан арак куюп беришип, сууга түшүрүшөт. Суудан чыккан соң, тиштери тиштерине тийбей калчылдаган актёрлорго дагы 300 граммдан куюп беришип, өздөрүнө келтиришкен экен.
Кошумча маалымат
түзөтүүКарабалтанын образын жараткан Сүймөнкул Чокморов тасмадагы ар бир күнү үчүн 66 рубль, Каличанын ролундагы Айтурган Темирова 28 рублдан гонорар алып турушкан. Жалпысынан тасма үчүн СССР мамкиносу тарабынан 600 миң рубль бөлүнгөн. Тасма тартылып бүткөн соң, бүткүл союздук кинофестивалда Сүймөнкул Чокморов “Эркектин образын мыкты жараткандыгы үчүн” деген сыйлыкты жеңип алса, Болот Шамшиев Кыргыз ССР Ленин комсомол сыйлыгын алган
Эскертмелер
түзөтүү- ↑ Болотбек Шамшиев. Текшерилген күнү 11 -август (баш оона) 2021. Түп булактан архивделген күнү 4 -март (жалган куран) 2016.
- ↑ Алые маки Иссык-Куля. Текшерилген күнү 30 Апрель 2018. Түп булактан архивделген күнү 25 -сентябрь (аяк оона) 2015.
- ↑ Феномен Айтурган Темировой
- ↑ Культовый режиссёр стал гастарбайтером в Казахстане