|
'''Алтын ордо''' – 13-к-дын 40-ж-нын башында [[Батый, Бату|хан Батый]] негиздеген феодалдык мамлекет. А.о-нунАлтын Ордонун бийлиги батышта – Дунайдын аягы м-нменен Фин булуңуна чейинки, чыгышта – Ыртыш м-нменен Обь суусунун аягына, түштүктө – Кара, Каспий ж-ажана Арал деңиздери м-нменен Балхаш көлүнө, түндүктө орустун Новгород жерлерин камтыган.Алтын А.о- нунОрдонун борбору оболу Сарай-Бату (Астраханга жакын), кийин Сарай-Берке (Волгоградка жакын) болгон. 14 [[Мамлекет]] катары түпкү негизи бош, ар кошкон элден куралган, күч м-н гана сакталып турган бирикме болгон. Анын курамына Итиль дарыясынын аймагындагы болгарлар, мордвалар, [[Орус|орустар]], гректер, түркий тилде сүйлөгөн айрым элдер кирген. Көчмөн калктын басымдуу бөлүгүн кыпчактар, каңгайлар, [[татарлар]], түрк- мөндөр, кыргыздар ж.б. түзгөн. А.о-нунАлтын Ордонун карамагында жашаган элдин коомдук ж-а маданий өнүгүү деңгээли да түрдүүчө болгон. Көчмөндөрдө чала феодалдык мамилелер, отурукташкан райондорунда феодалдык мамилелер өкүм сүргөн. Хандар[[Хан]]дар карамагындагы калктарга талап-тоноо саясатын жүргүзүп, мыкты жерлерди ж- ажана жайыттарды моңгол феодалдары ээлеп, калктан үзгүлтүксүз салык алып турушкан. Шаарларда кол өнөрчүлүк өнүккөн. Алар маданияттын да борборуна айланган. Шаарларда чет жактан келген усталар иштешкен. <br>
Мамлекеттин башында Батыйдын тукумунан чыккан хандар турган. Ал эми мамл. иштерди «беглер беги», айрым аймактарды вазирлер башкарган. Элден жыйналуучу салыкты даругдар же баскактар жыйнашкан. Мамл.Мамлекеттик түзүлүшү жарым аскердик мүнөздө болгон. Анткени аскердик ж-ажаа админ. кызмат бөлүнгөн эмес. А.о-Алтын нунОрдонун аймагын Жучунун 14 уулу улустарга энчилеп бөлүп алган. Мис., Ак ордо улусун Жучунун уулу Ордо- Ежен башкарган. Кийинчерээк А.Алтын о.Ордонун мурасчыларынын ортосунда феодалдык согуштар чыккан. 1357–80-ж. ич ара согуштардын натыйжасында 25 хан орун алмашкан. 14-к-дын 60-ж-нда А.о-донАлтын Ордодон Хорезм бөлүнүп чыгат. Бир аз өтпөй Астрахань бөлүнүп кетет. Биригишкен орус княздары 1380-ж. Куликовдогу салгылашууда чоң ийгиликке жетишет. 1395–96-ж. Тимур А.Алтын о-нунОрдонун аскерлерин толук талкалап, Сарай-Беркени басып алат. 15-к- дын 20-жылдары А.о.Алтын Ордонун биротоло ыдырап бузулуп, мурдагы бирикмеден Сибирь хандыгы, Ногой ордосу, Казань ж-а Крым хандыктары өз алдынча бөлүнүп кетет. 1480-ж. орустар моңголдордун зомбулугунан биротоло бошогон, 16-к-дын башында чоң ордо толугу м-н жоюлган. ▼
▲Мамлекеттин башында Батыйдын тукумунан чыккан хандар турган. Ал эми мамл. иштерди «беглер беги», айрым аймактарды вазирлер башкарган. Элден жыйналуучу салыкты даругдар же баскактар жыйнашкан. Мамл. түзүлүшү жарым аскердик мүнөздө болгон. Анткени аскердик ж-а админ. кызмат бөлүнгөн эмес. А.о- нун аймагын Жучунун 14 уулу улустарга энчилеп бөлүп алган. Мис., Ак ордо улусун Жучунун уулу Ордо- Ежен башкарган. Кийинчерээк А. о. мурасчыларынын ортосунда феодалдык согуштар чыккан. 1357–80-ж. ич ара согуштардын натыйжасында 25 хан орун алмашкан. 14-к-дын 60-ж-нда А.о-дон Хорезм бөлүнүп чыгат. Бир аз өтпөй Астрахань бөлүнүп кетет. Биригишкен орус княздары 1380-ж. Куликовдогу салгылашууда чоң ийгиликке жетишет. 1395–96-ж. Тимур А. о-нун аскерлерин толук талкалап, Сарай-Беркени басып алат. 15-к- дын 20-жылдары А.о. биротоло ыдырап бузулуп, мурдагы бирикмеден Сибирь хандыгы, Ногой ордосу, Казань ж-а Крым хандыктары өз алдынча бөлүнүп кетет. 1480-ж. орустар моңголдордун зомбулугунан биротоло бошогон, 16-к-дын башында чоң ордо толугу м-н жоюлган.
==Адабият==
[http://bizdin.kg/books/item/24-short_hist_enscl Кыргыз тарыхы боюнча кыскача энциклопедия. Бишкек. 2003]
[[Category:Тарых]]
[[Category:Таажы-2012]]
[[Category:Кыргызстан]]
[[Category:Азия]]
[[Category:География]]
| 