Хадис: нускалардын айырмасы

Хадистерди колдонуу Мухаммед пайгамбардын убагында эле башталган. Ар бир хадис бири-бирине айтып жеткирген адамдардын үзгүлтүксүз чынжырчасынан - иснаддан туруш керек. Башкача айтканда жеткирүүгө катышкан, эң биринчи уккан адамдан баштап бардык инсандардын тизмеси. Бирок хадистин шексиздиги, ырас экендиги (чын эле пайгамбар ушинтип айтканбы, же башка адамдар ойлоп чыгарганбы) үчүн үзгүлтүксүз иснад зарыл болгону менен, хадисти чындыка чыгаруу үчүн жетишсиз болгон. Жеткирүүчүлөрдүн толук тизмеси түзүлгөн соң, айтып берген адамдардын өмүр баяны изилденген. Эгер, кайсы бир айтып берүүчүнүн начар эс-тутуму, психикалык жактан токтоо эместиги, же жөн гана чынчыл эместиги билинсе, анда ал адам – начар жеткирүүчү катары саналып, айтылган хадис шектүү болуп саналган. Хадистер аныгы жагынан шексиз (сахих), жакшы (хасан), начар, шектүү жана ойлоп чыгарылган (башка адам атайы ойлоп чыгарып, пайгамбар айткан деп жайылтуу, калп) болуп бөлүнгөн. <br>

Хадистер жөн гана насаат болуп тим болбойт. Мухаммед пайгамбар, ким пайгамбар айтпаганды айтты деп жалаа жаап, пайгамбардын атынан айтса ал тозоктон орун алат деп айткан. Пайгамбардын бул сөзү кудайга баш ийүүчүлөргө катуу таасир эткен. Хадистердин маңызы - Куранда жазылгандарды кененирээк, түшүнүктүүрөк кылып ачып берүү. Мисалы, [[Куран|Куранда]] [[намаз]] окуу буйрулган. Ал эми хадис намазды кандайча окуу керектигин түшүндүрөт. <br>

Биринчи хадис жыйнагы хижранын экинчи кылымында жашаган имам Малик ибнАббастынМуватта китеби болгон. Хижранын үчүнчү кылымында аль-Бухари (хижрадан кийинки 194—256 жж.), Муслим (хижрадан кийинки 202—261 жж.), АбуДауд (хижрадан кийинки 202—275 жж.), Ат-Тирмизи (хижрадан кийинки 279 жылы каза болгон), Ан-Насайи (хижрадан кийинки 215—303 жж.), ИбнМаджиИбн Маджи (хижрадан кийинки 209—273 жж.) сыяктуу имамдардын шексиз хадистерден турган жыйнактары чыга баштаган. Эң эле кадыр-барктуу сунниттик хадис жыйнактары булар:

Биринчи хадис жыйнагы – Муватта– имам Малик ибнАнасибн Анас аркылуу жыйналган. Имам Малик ибнАнас Медина шаарында туулуп-өскөн (хижранын 93—179 жж.), көрүнүктүү аалым болгон. Бул китеп Маликтин Муваттасы деген атка ээ болгон. Анда имам иснаддарды кеңири берип, хадистерди темаларга жараша бөлгөн. Муватта ислам юриспруденциясы боюнча справочник болуу менен катар, ошондой эле хадистер боюнча алгачкы илимий эмгек да болуп саналат. Бул китепте имам Малик ар бир хадистин алдында иснад берет, башкача айтканда хадисти жеткирүүгө катышкан адамдардын чынжырчасын кеңири берет. Кээ бир учурларда иснад пайгамбардын өзүнө чейин жеткен болсо, кээде сахабаларга чейин жеткен. Бул китеп хадистерди гана эмес ислам укук таануусу боюнча маалыматтарды да камтыгандыктан, кээ бир маселелер боюнча имам Маликтин өз оюн жолуктурууга да болот.

Хадис аль-Кудсинин (аль-Ахадись аль-'Кудсийа) башка хадистерден өзгөчөлүгү, бул хадистерде түзддөнтүздөн-түзАллахтынтүз Аллахтын буйруктары Мухаммед пайгамбар тарабынан баяндалат. Аль-Каринин айтканы боюнча, бул хадистерди дааратсыз деле окууга болот, жана алар намаз, дубаларда колдонулбайт.Мындай хадистердин саны көп эмес, ошондуктан мазмуну боюнча бөлүп коюшат: