Бишкек: нускалардын айырмасы

'''Бишкек''' – [[Кыргызстан|Кыргыз Республикасынын]] саясий, экономикалык, илимий, өнөр жай жана маданий [[Борбор|борбору]] жана өлкөдөгү эң ири шаары. Өзгөчө бир административдик бирдиги. [[1878]]-жылы негизделген. Аянты 12,7 миң га. Калктын саны - 874,4 миңге чукул (2012). Өлкөнүн түштүк аймактарына окшобой, калктын арасында [[орус]] жана орус тилде сүйлөшкөндөрүн пайызы жогору. Бишкек шаарында 4 адм.-айм. бирдик — Биринчи Май, Ленин, Октябрь, Свердлов райондору, Чоңарык шаарчасы (8,2 миң адам) жана Ортосай айылы (4,5 миң адам) бар. Кыргыз Республикасынын түндүк тарабындагы, [[Чүй өрөөнү]]ндө, [[Теңир-Тоо]]нун астында, [[Кыргыз АлатооАла-Тоо, тоо|Кыргыз Ала-Тоосунун]] этегинде, [[Казакстан]] чек арасынан 25 чакырымдык алыстыкта жайгашкан. Шаар аймагы 127,3 чарчы чакырым түзөт. Бишкек деңиз деңгээлинен 700-940 метр жерде жайгашкан.

Кокондуктардын негизги чыңдоолорунун бири катары Чүй өрөөнүн борбор бөлүгүндө курулган чеп — Бишкек чеби аталган (бул аталышты колониячылар [[Пишпек]] деп бурмалап, өзгөртүп айтышкан). Бул чеп Аламүдүн суусунун батыш жагында азыркы «Темир усталар чебинин» ордунда 6га жерди ээлеген. Борбор Азияны ээлеп алууга умтулган Орусия аскерлери 1860-жылы 4-сентябрда Бишкек чебин убактылуу басып алган. Бирок алар кетээри менен мында кокондуктардын бийлиги кайра орногон. 1862-жылы сентябрда падыша аскерлери Байтик башында турган кыргыздардын жардамы менен чепти 2-ирээт ээлеп, аны биротоло талкалаган. 1864-жылы анын урандысынын жанында казак-орустардын бекети, ага удаа чакан базар, 1887-жылы ат-почта бекети курулган. 1868—70 жылдары шаардын азыркы чегинде орус келгиндери Аламүдүн жана Бишкек айылдарын негиздешкен. 1865-жылга чейин чүйлүк кыргыздар акимий жактан АлатооАла-Тоо округунун (борбору — [[Верный]] шаары) начальнигине баш ийген, 1865–67 жылдары [[Түркстан облусу|Түркстан]] дубанына, кийин [[Токмок уезди|Токмок]] уездинин курамында Жетисуу облусуна кирген. 1878-жылы 29-апрелде уездин борбору Токмоктон Бишкекке көчүрүлүп, ага шаар статусу берилген. Шаар калкынын саны 1913-жылы 18468 жеткен. Бишкекте кустардык-өнөр жайлык мүнөздөгү алгачкы ишканалар, а.и. тегирмендер 19-кылымдын 2-жарымында пайда болгон. 1883-жыды булгаары заводу, 1885-жылы сыр-быштак жасоо ишканасы иштей баштаган. Ошондой болсо да шаарда ө.ж-га караганда базардык-стационардык типтеги соода тезирээк өнүккөн. 1878-жылы алгачкы чакан оорукана менен дарыкана ачылган. 1879-жылы приходдук бир класстуу окуу жай, кийин башка окуу жайлар ачылган. 1916-жылы жайында [[Бишкек уезди|Бишкек]] уездинин көп бөлүгүн улуттук-боштондук көтөрүлүш каптаган. [[Орусия|Орусияда]] февраль буржуазия-демократиялык революциясы жеңгенден кийин, 1917-жылы мартта Бишкек солдат жана жумушчу депутаттар кеңеши уюшулуп, анда чечүүчү позициянын [[Убактылуу өкмөт|Убактылуу өкмөттү]] колдогон меньшевиктер менен эсерлер ээлеп алышкан. 1918-жылы 7-январда Бишкектеги жана уездеги бийлик иш жүзүндө большевиктердин колуна өткөн. 1924-жылы 14-октябрдан Бишкек — Кара Кыргыз АОсунун (1925-жылы 25-майдан Кыргыз АОсу), 1926-жылы 1-февралдан [[Кыргыз АССР|Кыргыз АКСР]]инин борбору, 1926-жылы 12-майдан [[Фрунзе]] деп аталган. 1936-жылы 5-декабрдан Фрунзе — [[Кыргыз ССР|Кыргыз КСР]]инин борбору (1991-жылдан Бишкек аталып, эгемендүү Кыргыз Республиканын борбору), 1938-жылы Бишкекте 3 акимий район [[Пролетар]] (азыркы Ленин), [[Биринчи Май]], [[Свердлов район|Свердлов райондору]] түзүлгөн. 1961-жылы шаарга Кызыласкер, Привокзальный (Попеновка), [[Төкөлдөш]] айылдары, Аламүдүн, Көкжар айылдарынын бир бөлүгү, 1984-ж. Чоңарык, Ортосай айылдары кошулган. 1974-жылы жаңы акимий район Октябрь район түзүлгөн. Кеңеш доорунда Бишкек шаарынын саясий-коомдук, социалдык-экономиалык жана маданий турмушунда зор өзгөрүүлөр болду. 1924-жылы алгачкы кыргыз газети «[[Эркинтоо]]» чыккан. 1926-жылы мамлекеттик басмакана менен музей түзүлгөн. 1932-жылы педагогика, 1938-жылы зооветеринария, 1939-жылы медицина институттары ачылган. Ошол эле жылдары алгачкы ири өнөр жай ишканалары курулган. Бишкекке [[Улуу Ата мекендик согуш]] жылдарында [[Украина|Украинадан]], Орусиядан бир катар ө. ж. ишканалары көчүрүлүп келинген. Азыркы учурда базар экономикасына багыт алуунун натыйжасында шаардагы өнөр жай ишканаларынын, соода мекемелеринин ж. б-дын бир катары менчиктин түрдүү формаларына өтүүдө. Көз каранды эмес мамл-тин борбору катары Бишкекте бир катар чет өлкөлөрдүн элчиликтери жана эл аралык уюмдардын өкүлчүлүктөрү ачылып, Кыргызстандын дүйнө элдери менен байланышы кеңейүүдө.<br />

Алар: «Достук», «Аккеме», «Саякат», «ЫсыккөлЫсык-Көл», «Семетей», «Бишкек», «АлатооАла-Тоо», «Хаятт», «Эльдорадо» ж.б. мейманкалар, «Ош», «Аламүдүн», «Баткен», «Ортосай», «Аларча-2», «Дордой», «Кудайберген» ж.б. базарлар, «Айгүл», «Айчүрөк», «Береке», «Берекет», «Бешсары», «Диньчинь», «Жаңылык», «Миңтүркүн», «Сейтек» ж.б. соода дүкөндөрү жана комплекстери д.у.с. Бишкек шаарында 22 ири китепкана иштеп, аларда 7208 миң нуска китеп болгон. Шаарда 7 театр, анын бири опера жана балет театры, экөө мамл. драма театры, 1 филармония, 3 клуб жана маданият мекемелери, 10 кинотеатр жана 11 музей иштеген. Ошондой эле шаарда мамлекеттик эмес бир нече театрлар ж.б. маданияттык мекемелер ачылган. Бишкек Кыргыз Республиканын саясий борбору болгондуктан өлкөнүн башкаруу бийликтери — Президенттин администрациясы, Өкмөт, [[Жогорку Кеңеш]], Республикалык сот жана прокуратура, ошондой эле төртүнчү бийлик деп саналган басма каражаттары – гезит, журналдар, радио жана телекөрсөтүүчү мекемелер шаарда жайгашкан. Ошондой эле Бишкекте ондон ашык чет өлкөлөрдүн өкүлчүлүктөрү иштейт. Алар: АКШ, [[Беларусь]], [[Германия]], [[Индия]], [[Иран]], [[Казакстан]], [[Кытай]], Орусия, [[Өзбекстан]], [[Пакистан]], [[Тажикстан]], [[Түркия]] ж.б. <br />

* [[Эл аралык Ататүрк-АлатооАла-Тоо Университети]][http://iaau.edu.kg]