Венесуэла: нускалардын айырмасы
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
м →Табияты: +link |
2 ==Табияты== + image + links |
||
3-сап:
'''Венесуэла''', Венесуэла Боливар Республикасы [[Түштүк Америка|Түштүк Американын]] түндүк бөлүгүндө жайгашкан өлкө. Түндүгүнөн Кариб деңизи жана Атлантика океаны менен чулганат. Батышынан жана Түштүк-батышынан Колумбия, түштүгүнөн жана Түштүк-чыгышынан Бразилия, чыгышынан Гайана менен чектешет. Аянты 916,5 миң км<sup>2</sup>. Калкы 25,3 млн (2006). Борбору [[Каракас]] шаары. Мамлекеттик тили испан тили. Акча бирдиги боливар. Венесуэла 23 штаттан, Федерация округунан жана федерация ээликтеринен [Кариб деңизиндеги аралдар тобунан (Лос-Рокес, Лос-Монхес, Лос-Эрманос, Лос-Тестигос ж. б.) жана аралдардан (Ла-Тортуга, Бланкилья, Орчила ж. б.)] турган федерация.<br />
== Администрациялык-аймактык бөлүнүшү (2006)
{| class="prettytable"
281-сап:
|
[[Маракайбо]]
|-
349-сап:
|
-
|}
==Мамлекеттик түзүлүшү==
Line 358 ⟶ 356:
==Калкы==
Негизинен венесуэлалыктар (96%), ошондой эле европеиддер (креолдор), негроиддер, метистер менен мулаттар, индейлер ж. б. жашашат. Калкынын жашынын орточо узактыгы: аялдарыныкы 77,6, эркектериники 71,3. Орточо жыштыгы 1 км<sup>2 </sup>жерге 27,6 киши. Христиан динин тутушат. Шаар калкы 88,8% (2005). Ири шаарлары: Каракас, Маракайбо, Валенсия ж. б.
Венесуэланын аймагынын <sup>2</sup>/<sub>3</sub> бөлүгүнө тоолуу рельеф мүнөздүү; батышын Колумбия Анд тоолорунун түндүк-чыгыш тармактары, түндүгүн Кариб Анд кырка тоолору, түштүгүн Гвиана бөксө тоосу, борбордук жана түндүк-батыш бөлүктөрүн Лъянос-Ориноко түздүгү жана Маракайбо ойдуңу ээлейт. Өлкөнүн батыш чек арасын бойлой орто бийиктиктеги Сьерра-де-Периха кырка тоосу (бийиктиги 3750 мге чейин) созулуп жатат. Маракайбо ойдуңунун Түштүк-чыгыштан бийик Кордильера-де-Мерида кырка тоосу (Боливар чокусу, 5007 м Венесуэланын эң бийик жери), чыгыштан Фалькон-Лара бөксө тоосу (1990 мге чейин) чектеп турат. Ойдуңдун борбордук бөлүгүн ээлеген ири лагуна көлү Маракайбо Венесуэла булуңу менен туташат. Негизинен платформалык, тоолоруна бүктөлүү структуралары мүнөздүү. Венесуэлада нефтинин, газдын, темир кен таштарынын ири запасы топтолгон. Нефтинин запасы боюнча дүйнөдөгү он өлкөнүн ичине кирип, Латын Америкасында 1-орунду ээлейт. Нефть-газдын 5 бассейни бар, алардын эң ирилери Маракайбо, Ориноко бассейндери. Темир кен таштарынын запасы боюнча Латын Америкасында 2-орунда; анын ири кендери Карони дарыясынын алабында. Өнөр жайлык маанидеги көмүр кендери Тачира, Ансоатеги, Сулия штаттарында. Боливар штаттында жогорку сапаттагы бокситтин ири кени, Миранда жана Кохедес штаттарында никель кенташтарынын кендери бар. Алмаздын чачыранды кендери Карони жана Ориноко дарыясынын алаптарынан табылган. Венесуэлада ошондой эле жез, коргошун, цинк, марганец, алтын, ильменит ж. б. кендери бар.▼
==Климаты==
Line 366 ⟶ 361:
==Табияты==
[[Файл:Maracaibo MODIS 2004jun26.jpg|thumb|upright|[[Маракайбо көлү]].]]
▲Венесуэланын аймагынын <sup>2</sup>/<sub>3</sub> бөлүгүнө тоолуу рельеф мүнөздүү; батышын [[Колумбия]] Анд тоолорунун түндүк-чыгыш тармактары, түндүгүн Кариб Анд кырка тоолору, түштүгүн Гвиана бөксө тоосу, борбордук жана түндүк-батыш бөлүктөрүн Лъянос-[[Ориноко]] түздүгү жана Маракайбо ойдуңу ээлейт. Өлкөнүн батыш чек арасын бойлой орто бийиктиктеги Сьерра-де-Периха кырка тоосу (бийиктиги 3750 мге чейин) созулуп жатат. Маракайбо ойдуңунун Түштүк-чыгыштан бийик Кордильера-де-Мерида кырка тоосу (Боливар чокусу, 5007 м Венесуэланын эң бийик жери), чыгыштан Фалькон-Лара бөксө тоосу (1990 мге чейин) чектеп турат. Ойдуңдун борбордук бөлүгүн ээлеген ири лагуна [[Маракайбо көлү|көлү Маракайбо]] Венесуэла булуңу менен туташат. Негизинен платформалык, тоолоруна бүктөлүү структуралары мүнөздүү. Венесуэлада нефтинин, газдын, темир кен таштарынын ири запасы топтолгон. Нефтинин запасы боюнча дүйнөдөгү он өлкөнүн ичине кирип, Латын Америкасында 1-орунду ээлейт. Нефть-газдын 5 бассейни бар, алардын эң ирилери Маракайбо, Ориноко бассейндери. Темир кен таштарынын запасы боюнча Латын Америкасында 2-орунда; анын ири кендери Карони дарыясынын алабында. Өнөр жайлык маанидеги көмүр кендери Тачира, Ансоатеги, Сулия штаттарында. Боливар штаттында жогорку сапаттагы бокситтин ири кени, Миранда жана Кохедес штаттарында никель кенташтарынын кендери бар. Алмаздын чачыранды кендери Карони жана Ориноко дарыясынын алаптарынан табылган. Венесуэлада ошондой эле жез, коргошун, цинк, марганец, алтын, ильменит ж. б. кендери бар.
[[Файл:Nuestro Angel.jpg|thumb|[[Анхель]].]]
Дарыя тармагы өтө жыш; алар негизинен [[Ориноко]] д-нын алабына кирет, жайында ташкындап, жаанчыл сезондо жүздөгөн км<sup>2</sup> аянтты каптап кетет. Ориноконун Гвиана бөксөтоосунан башталган оң куймаларынын (Карони, Каура ж. б.) нуктары босоголуу, [[Шаркыратма|шаркыратмалар]] көп; анын ичинде дүйнөдөгү эң ири шаркыратма [[Анхель]] да бар. Өтө зор суу-энергетикалык потенциалынын бир аз бөлүгү гана пайдаланылат. Карони дарыясында суу-энергетикалык максатта курулган Гури суусактагычы дүйнөдөгү 10 ири суу сактагычтын катарына кирет. Венесуэланын түштүгүндө Түштүк Американын эң ири эки суу системасы табигый туташат: Ориноконун жогорку агымында андан Касикъяре дарыясы бөлүнүп, Амазонканын сол куймасы Риу-Негруга кошулат. Өлкөдө 200дөн ашык көл бар; алардын эң ирилери: Маракайбо ж. б. көптөгөн лагуна-көлдөр, Кариб Анд тоолорундагы өрөөндө жайгашкан Валенсия көлү ж. б. Суу ресурстарынын 1 % гана чарбада пайдаланылат. Венесуэланын аймагынын басымдуу бөлүгүнө кызыл ферраллит, түштүгүнө жана түштүк-батышына кызгылт-сары жана сары ферраллит, көбүнчө күлдөшкөн, Ориноко дарыясынын өрөөнүнө, Маракайбо ойдуңунун түштүк-батыш бөлүгүнө гидроморфтук глей жана саз топурактары, Венесуэла булуңунун жээктерине феррозём мүнөздүү. Венесуэланын аймагынын 56% ин токой ээлейт; жыл сайын токой аянты 2,2 миң км<sup>2</sup>ге азаюуда. Венесуэланын түштүгүн жана түштүк-батышын гилей, Ориноко дарыясынын дельтасын жана Маракайбо ойдуңунун түштүк-батыш бөлүгүн мезгил-мезгили менен суу астында калган дайыма жашыл токой жана саз, жээктерин мангр токою ээлейт. Кордильера-де-Мерида, Кариб Анд тоолорунун жана Гвиана бөксөтоосунун капталдарына 800-1200 м бийиктикке чейин жалбырагын күбүүчү жана жалбырагын күбүүчү-дайыма жашыл токойлор (анакардиум, сейба же пахта дарагы, айдарым капталдарында дайыма жашыл токойдун баалуу дарактары, анын ичинде хинн дарагы, цедрел, воск пальмасы, папоротниктер, эпифиттер) мүнөздүү. Токойдон жогору (2200 мден өйдө) Кариб Анд тоолорунун кыры чөп өсүмдүктөрү жыш өскөн жана суйдаң бадалдуу шалбаа субпарамос, Кордильера-деМериданын бийик бөлүктөрү кылкандуу жана жаздык сымал өсүмдүктүү парамос менен капталган. Саваннанын ири массивдери Льянос-Ориноконун түздүктөрүндө кездешет. Венесуэлада жалпы аянты 53,5 млн га болгон коргоого алынган 176 аймак бар (2005), анын ичинде Канайма (Бүткүл дүйнөлүк мураска катталган), Серрания-де-Неблина улуттук парктары.
| |||