Википедия

Бутанаев Виктор Яковлевич (Астайбек)

Виктор Яковлевич (Астайбек) Бутанаев (1946-жылы 12-мартта туулган - 2023-жылы 5-июнда каза болду[1]) – Орусиядагы чыгыш таануучу; хакас элинин заманбап тарыхчы окумуштуусу жана педагогу, профессор, тарых илиминин доктору. Кыргыз Республикасынын илимине эмгек сиңирген ишмер (2002), Хакасия Республикасынын илимине эмгек сиңирген ишмер (2006). "Теңир-тоолук кыргыздар менен хакастар Эне-Сай Кыргыз каганатын негиздеген орто кылымдардагы кыргыздардын орток урпактары" деген илимий пикирдин ырааттуу жактоочусу.

Профессор Астайбек (Виктор) Бутанаев Бишкекте. 26.5.2009. Т.Чоротегин тарткан сүрөт.

Кыскача өмүр таржымакалы

түзөтүү

Виктор Яковлевич (Астайбек) Бутанаев 1946-жылы 12-мартта советтик аскер кызматында иштеген хакас тегиндеги Яков Николаевич Бутанаевдин бүлөсүндө Камчаткада (Орусиянын Ыраакы Чыгышында) туулган. Атасы Яков (хакасча аты – Алабарс) Улуу ата мекендик согушка катышкан, учкуч болгон.

"Бутанай" – кыргызча “бото” (төөнүн ботосу, боточосу) деп которулат, ал эми “Астай” сөзү “бак-таалайлуу” жана “жолдуу” дегенди туюнтат. Атасынын ысымы болсо “Алабарс”, бул - “арстан” дегенди туюнтат.

1964-1969-жылдары Өзбекстандын борбору Ташкен шаарында Ташкен мамлекеттик университетинин Тарых факультетинде таалим алган.

1969-жылдан тартып Хакасиянын борбору Абакан шаарындагы Хакас өлкөм таануу музейинде этнограф болуп иштеген.

1970-72-жылдары Орусиянын Приморье чөлкөмүндө (край) Иман шаарында аскердик кызмат өтөгөн.

1972-92-жылдары Хакасия Тил, адабият жана тарых илим-изилдөө институтундагы тарых бөлүмчөсүндө ага илимий кызматкер болуп иштеди.

Улуттук “Тун пайрам” аттуу майрамды калыбына келтирүүгө чоң салым кошкон (1980-жыл). Кийинчерээк Хакасиянын улуттук гербинин долбоорун түзүүгө да катышты.

1983-жылы Новосибирск шаарында кандидаттык диссертациясын этнография тармагында жактады. Темасы: “ХIХ к. – ХХ к. башындагы хакас айылынын социалдык-экономикалык өнүгүшү” («Социально-экономическое развитие хакасского аала в конце ХIХ-начале ХХ в.»).

1991-94-жылдары Орусиянын Сибир бөлүмүнүн Филология институтунда фольклор бөлүмчөсүндө (Новосибирск шаарында) этнограф катары эмгектенди.

1993-жылы Новосибирскиде Орусия ИАсынын Сибир бөлүмүнүн Археология жана этнография институтундагы Окумуштуу кеңешинде тарых илиминин доктору наамын алуу үчүн доктордук диссертациясын жактады. Темасы: “Хакастардын этностук маданияты жана алардын тарыхый өнүгүшүнүн негизги баскычтарын калыбына келтирүү көйгөйлөрү” («Этническая культура хакасов и проблемы реконструкции основных этапов их исторического развития»).

 
Профессор Виктор Бутанаев. 27.5.2008.

1993-жылдан тартып Абакан шаарында Н.Ф.Катанов атындагы Хакас мамлекеттик университетинин Илим изилдөө бөлүмүндө Этнография лабораториясы ачылып, Бутанаев анын жетекчиси болуп дайындалды.

1994-2011-жылдары аталган университеттин Археология, этнография жана тарыхый чөлкөм таануу кафедрасын жетектеп келди.

1994-жылы Монголияда илимий сапарда болду. Кыргыз-Нор көлүн кезди.

Абаканга келген кыргыз тарыхчылары (Имел Молдобаев, Тынчтыкбек Чоротегин, Олжобай Каратаев ж.б.) жана жазуучулары (Кеңеш Жусупов, Кердегей – Кубат Жусубалиев, ж.б.) үчүн Хакасияга жана Тывага этнографиялык сапарлар уюштурду.

1988-2015-жылдары Кыргызстанда бир нече ирет илимий сапарда болду. Ар кыл кыргыз университеттеринде дарстар окуду.

Саян-алтай этнографиясы тармагында илимий мектеп түзүүгө жетишти.

Виктор Яковлевич Бутанаев 2023-жылы 5-июнда таңда Абакан шаарында жүрөгүнөн кармап каза болду. [2]

Үй-бүлөсү

түзөтүү
Файл:В.Я.Бутанаев.jpg
Профессор Астайбек (Виктор) Бутанаев

Жубайы – Ирина Исаевна (Эркине) Бутанаева. Ал – хакас тили жана фольклору боюнча адис, илимпоз.

Уулу – Азархан (түрколог), кыздары – Дарига, Алангоа.

Илимий жана башка коомдук наамдары

түзөтүү

1994-жыл - Орусиянын Коомдук илимдер академиясынын анык мүчөсү.

1995-жыл – Кыргызстан Тарыхчылар Коомунун (мурдагы Кыргызстан жаш тарыхчылар жамаатынын) ардактуу мүчөсү.

1998-жыл – Түркологдордун эл аралык жамаатынын президиумунун мүчөсү (Түркстан шаары, Казакстан).

Сыйлыктары

түзөтүү

1996-жыл – Хакас мамлекеттик университетинин профессору наамын алды.

1999-жыл – И.Арабаев атындагы КМУнун Чыгыш тилдери жана маданияттары институту тарабынан бул институттун ардактуу профессору наамы ыйгарылды.

2002-жылы Кыргызстандын “Даңк” медалы менен сыйланды. Ошол эле жылы “Түрксой” уюмунун алгачкы Эл аарлык сыйлыгына татыды.

2004-жылы “Кыргыз Республикасынын илимине эмгек сиңирген ишмер” наамы ыйгарылды.

2006-жылы “Тыва мамлекеттик университетинин ардактуу профессору” наамы менен сыйланды. Ошол эле жылы “Орусиянын кесипкөйү” («Профессионал России») медалы менен сыйланды.

2006-жылы "Хакасия Республикасынын илимине эмгек сиңирген ишмер” наамы ыйгарылды.

2008-жылы ал хакастар жана фу-йү кыргыздары тууралуу соңку китептери үчүн жалпы орусиялык жогорку окуу жайлардын окуу китептер конкурсунун диплому менен сыйланды.

Эмгектеринин кыскача тизмеси

түзөтүү
  • Бутанаев В.Я. К вопросу о хакасских цифровых знаках.//Уч. зап. ХАКНИИЯЛИ. - Абакан, 1975
  • Бутанаев В.Я. Вооружение и военное дело хакасов в позднем средневековье (по материалам фольклора).//Военное дело древних племен Сибири и Центральной Азии. - Новосибирск, 1981
  • Бутанаев В.Я. Происхождение хакасов по данным этнонимики//Историческая этнография: традиции и современность. - Л., 1983
  • Бутанаев В.Я. Хакасские народные названия исторических памятников//Вопросы древней истории Южной Сибири. - Абакан, 1984
  • Бутанаев В.Я. Об этническом имени хакасов в эпоху позднего средневековья//Археология и Этнография Южной Сибири. - Барнаул, 1984.
  • Бутанаев В.Я. Народный календарь хакасов. Рериховские чтения 1984 : Материалы конференции.- Новосибирск, 1985.- С. 326-321
  • Бутанаев В.Я. Молдобаев И.Б. Киргизско-хакасские этнокультурные связи.//Историко-культурные связи народов Южной Сибири. - Абакан, 1988.
  • Бутанаев В.Я. Этническая история хакасов XVII-XIX вв.//Материалы к серии "Народы Советского Союза". - М., 1990,
  • Бутанаев В.Я. Вопрос о самоназвании хакасов. // Этнографическое обозрение. 1992. № 2. С. 63-69.
  • Бутанаев В.Я. Происхождение хакасских родов и фамилий.- Абакан, 1994.
  • Бутанаев В.Я. Хакасы. Этнографический очерк. 1995, ISBN: 5-85840-274-7.
  • Бутанаев В.Я. Топонимический словарь Хакасско-Минусинского края. Лаборатория этнографии НИС ХГУ, 1995
  • Бутанаев В.Я. К вопросу о Кыргызско-Хакасских этнографических связях. Кыргызы: этногенетические и этнокультурные процессы в древности и средневековье в Центральной Азии. (Материалы Международной научной конференции, посвященной 1000 летию эпоса "Манас" 22-24 сент. 1994 г.)- Бишкек: Кыргызстан, 1996. - С. 102-126.
  • Бутанаев В.Я. Хакасско-русский историко-этнографический словарь. Хакасия, 1999
  • Бутанаева И.И., Бутанаев В.Я. Актуальные проблемы истории тюрков Саяно-Алтая
  • Бутанаев В.Я. Кыргыс — хоорайские сказания и легенды
  • Бутанаев В.Я. Бурханизм тюрков Саяно-Алтая, ХГУ им.Н.Ф.Катанова, 2003
  • Бутанаев В.Я. Традиционный шаманизм Хонгорая. ХГУ им.Н.Ф.Катанова, 2006
  • Бутанаев В.Я. Хакасский шаман и его общественный статус / Мартьяновские краеведческие чтения (2005-2006 гг.) / [отв. за вып. Н. А. Голованенко ; науч. ред. Л. Н. Ермолаева]. - Минусинск : [б. и.], 2007. - Вып. 4
  • Бутанаев В.Я., Худяков Ю.С. История енисейских кыргызов: [монография] / В.Я. Бутанаев, Ю.С. Худяков; Хакас. гос. ун-т им. Н. Ф. Катанова, Ин-т ист. и права. – Абакан: Изд-во Хакас. гос. ун-та, 2000. – 272 c.

Кыргызстандагы ал тууралуу адабият

түзөтүү
  • Асанов У.А., Джуманазарова А.З., Чоротегин Т.К. Кыргызская наука в лицах: Краткий био-библиографический свод / Отв. ред. академик У.А.Асанов. – Бишкек: Центр государственного языка и энциклопедии, 2002. – 544 стр., илл., карта. - ISBN 5-89750-142-4.
  • Кыргыз жана хакас тарыхы тууралуу - Урстанбеков Б.У., Чороев Т.К. Кыргыз тарыхы: Кыскача энциклопедиялык сөздүк. – Фрунзе: Кыргыз Совет Энциклопедиясынын Башкы редакциясы, 1990. – 288 бет. – Рецензент: тарых илиминин доктору Өмүркул Караев. - ISBN 5-89750-028-2.
  • Энеcайлык данакер этнограф: Хакас элинин чыгаан этнографы, тарых илимдеринин доктору, профессор Виктор Яковлевич (Астайбек) Бутанаевдин 70 жылдык мааракесине арналган жыйнак / Жооптуу редактор проф. Т.К.Чоротегин. – Бишкек: MaxPrint басмасы, 2016. – 374+iv б., сүрөт. – И.Арабаев атынд. Кыргыз мамл. университети. - “Кыргыз Тарых Коому” эл аралык коомдук бирикмеси. – “Мурас” фонду. - “Тарых жана мурас” түрмөгү. - ISBN 978-9967-12-553-7.
  • Жаныбекова, Кайрыкан Расуловна. Профессор В.Я.Бутанаев: Энесай кыргыздары жана алардын тарыхый тагдыры / Жооптуу редакторлор проф. Т.А.Абдрахманов менен проф. Т.К.Чоротегин. – Бишкек: MaxPrint басмасы, 2016. – 166+iv б., сүрөт. – И.Арабаев атынд. Кыргыз мамл. университети. - “Кыргыз Тарых Коому” эл аралык коомдук бирикмеси. – “Мурас” фонду. - “Тарых жана мурас” түрмөгү. - ISBN 978-9967-12-551-3.

Кыргызчага которулган эмгектери:

түзөтүү

Айрым интернеттик шилтемелер

түзөтүү

Ички шилтемелер

түзөтүү
  1. ↑ https://d3671rk6ibsmqw.cloudfront.net/a/astaybektin_elesine_2023_chorotegin_blog/32446364.html Archived 2023-06-06 at the Wayback Machine
  2. ↑ https://gazeta19.ru/index.php/v-khakasii/item/88504-ushel-iz-zhizni-vydayushchijsya-uchenyj-khakasii-viktor-butanaev
"https://ky.wikipedia.org/w/index.php?title=Бутанаев_Виктор_Яковлевич_(Астайбек)&oldid=483677" булагынан алынды