Коронавирус

Коронавирус (лат. Coronaviridae) — "корона" деген сөз, "таажы сымал" дегенди билдирет. Коронавирустар Riboviria дүйнөсүнүн, Nidovirales түркүмүнүн, Coronaviridae тукумуна кирип, Orthocoronavirinae тукумчасын түзүшөт. Диаметри 80-120 нм спиралдуу нуклеокапсид, липопротеиддик кабыкчага салынган, курамында бир талдуу РНКсы бар вирустук бөлүкчөлөр^[1]. Бул вирустар кадимки суук тийүүдөн өлүмгө алып келе турган пневмонияга чейинки ар кандай деңгээлдеги респиратордук ооруларды пайда кылат^[2].

Адамдардагы жеңил-желпи ооруларга кадимки суук тийген учурлар кирет (негизинен риновирустар), ал эми өлүмгө алып келген түрлөрү SARS, MERS жана COVID-19 ооруларын козгойт. Алар уйлар менен чочколордо диареяны, чычкандарда гепатит жана энцефаломиелитти пайда кылат. Азырынча адамдын коронавирусунан келип чыккан инфекциялардын алдын алуу же дарылоо үчүн вакцина же вируска каршы дары жок.

Адамдагы коронавирустун ачылышы

1965-жыл. Улуу Британиянын Уилтширдеги “Common Cold Research Unit” коомунун изилдөөчүлөрү суук тийген баладан В814 культивацияланган вирус жөнүндө кабар беришет. Алар мындай патогенди “адамдын дем алуу жолдорунан башка белгилүү вирустары менен дээрлик байланышы жок” деп белгилешет.

1966-жыл. Чикаго университетинен Дороти Хамре менен Джон Прокноу медик-студенттен алынган 229Е вирусун, “ал башка белгилүү респиратордук вирустардан айырмаланат” деп сүрөттөшөт.

1967-жыл. Улуттук аллергия жана жугуштуу оорулар институтунун окумуштуулары В814 каражатында колдонгон ыкмаларды пайдаланып, ушул сыяктуу морфологиясы бар дагы бир жаңы адам вирусун өстүрүшкөнүн билдиришти. Алар аны ОС43 вирусу деп аташкан^[3].

1968-жыл. Коронавирустарды биринчи болуп байкаган сегиз изилдөөчү, ошондой эле Джун Алмейда жана В814, 229Е, ОС43 вирустарын ачкан окумуштуулар “Nature” журналына “ушул жана жакын арада эле бөлүнүп чыккан бир нече адамдын вирустары жаңы категорияга – коронавирустарга кирет” деп жазышкан. Айтымында, бул вирустарга тегерек жана гүл желекчеси бар “күн таажысына окшогон” белгилер мүнөздүү дешет.

2003-жыл. Эл аралык изилдөө тобу 2002-жылдын аягында Кытайдын түштүгүндө башталган оор курч респиратордук синдромдун (SARS) башталышы, жаңы пайда болгон адамдын коронавирусунан келип чыккандыгын билдирди.

2004-жыл. Нидерландыдагы Эразмус (Erasmus) медициналык борборунун изилдөөчүлөрү кийинчирээк NL63 деп аталган коронавирусту пневмония менен ооруган баладан бөлүп алышкан.

2005-жыл. Гонконг университетинде жайгашкан изилдөөчүлөр тобу пневмония менен ооруган эки бейтаптын анализинен дагы бир HKUT коронавирусун табышкан.

2012-жыл. Эрасмус (Erasmus) медициналык борборунун изилдөөчүлөрү менен кесиптештери Сауд Аравиясында пневмония жана бөйрөк жетишсиздиги менен ооруган адамдан (кийинчирээк MERS-CoV деп аталган) жаңы коронавирусту аныкташкан^[3].

2019-жыл. Кытайдагы изилдөөчүлөр тобу Ухандагы илдеттин чыгышынын себебин азыркы учурда SARS-Cov-2 деп аталган жаңы коронавирусту аныкташты.

Адамдагы коронавирус инфекциясынын классификациясы

Төмөндөгү адамдагы коронавирустардын симптомдору башкаларга салыштырмалуу жеңил болот.

Адамдын OC43 коронавирусу (HCoV-OC43) - адамдарга жана бодо малга жуккан Бетакоронавирус1 (Betacoronavirus1) түрүнүн мүчөсү. Жугуштуу коронавирус - бир талдуу РНК вирусу, ал N-ацетил-9-О-ацетилнеурамин кислотасынын рецепторуна байлануу аркылуу кабыл алуучу клеткага кирет. OC43 - адамга жугуучу белгилүү жети коронавирустун бири жана сасык тумоону пайда кылат^[4]. Адам OC43 коронавирусунун молекулярдык эпидемиологиясы убакыттын өтүшү менен ар кандай генотиптердин эволюциясын жана табигый рекомбинациядан улам жаңы генотиптин пайда болушун камсыз кылат^[5].

Адам коронавирусун бир түрү - HKU1 (HCoV-HKU1). Ал жалпы суук белгилери менен жогорку дем алуу жолдорунун ооруларын пайда кылат, бирок пневмония жана бронхиолитке өтүшүп кетиши мүмкүн^[6]. Ал биринчи жолу 2004-жылы январда Гонконгдогу адамдан табылган. Кийинки изилдөөлөр көрсөткөндөй, ал мурда эле пайда болуп, бүт дүйнөгө жайылган дешет. Вирус - бир талдуу РНКнын кабыкчасы. Ал ээсинин клеткасына N-ацетил-9-О-ацетилнеурамин кислотасынын рецептору менен байланышы аркылуу кирген вирус. Ал Betacoronavirus тукумунан жана Embecovirus субгенусунун мүчөсүнөн айырмалап турган гемагглютинин эстеразасынын генине ээ.

Адам коронавирусу 229E (HCoV-229E) - адамга жана жарганаттарга жугуучу түрү. Бул бир талдуу РНК вирусун ээсинин клеткасына APN рецептору менен туташуу аркылуу кирет^[7]. Адам OC43 коронавирусу (Бетакоронавирус тукумунун мүчөсү) менен катар, ал суук тийгизген вирустардын бири. HCoV-229E - Alphacoronavirus тукумунун жана Duvinacovirus субгенусунун мүчөсү.
Адам коронавирусу NL63 (HCoV-NL63) - Альфакоронавирус тукумунан чыккан сетраковирус. Ал 2004-жылдын аягында Нидерландыда жети айлык бронхиолит менен ооруган баладан табылган^[8]. Вирус - бир талдуу РНК вирусу, ал ACE2ге тийишип турганда кабыл алуучу клеткага кирет. Вирус инфекциясы дүйнө жүзү боюнча тастыкталган жана көптөгөн жалпы белгилер жана оорулар менен байланышкан. Коштоочу ооруларга жогорку респиратордук инфекциялар, төмөнкү респиратордук оор инфекциялар, круп жана бронхиолит кирет.

Жети коронавирустун үчөө башка коронавирустарга караганда бир кыйла оор, кээде адамдардын өлүмүнө себеп болуучу респиратордук инфекцияларды пайда кылат. XXI кылымда ал өлүмгө алып келген пневмониянын ири очокторун жаратууга себеп болгон:

SARS-CoV-2 - бул 2019-жылдын аягында Кытайдын Ухань шаарында пайда болуп, дүйнө жүзүнө жайылган, коронавирустук инфекциянын (COVID-19) себеби катары аныкталган жаңы коронавирус.
2012-жылы MERS-CoV коронавирусу Борбордук Чыгыштагы респиратордук синдромдун (MERS) себеби деп табылган.
2003-жылы табылган SARS-CoV курч респиратордук синдромду (SARS) пайда кылган адамдын коронавирусу өзгөчө патогенезге ээ, анткени ал жогорку жана төмөнкү дем алуу жолдорунун инфекцияларын жаратат^[9].

Катуу респиратордук инфекцияларды пайда кылган бул коронавирустар зооноздук козгогучтар, алгач ооруган малдарга жугуп, андан кийин жаныбарлардан адамдарга жугат. SARS-CoV-2 көпчүлүк учурларда адамдан адамга жугат.

Белгилери

Коронавирус адамдардын ден-соолугуна жараша ар кандай таасир этет. Вирусту жуктуруп алгандардын көпчүлүгү жеңил же оор түрлөрүнө чалдыкса, кээ бирлери ооруканага жатпастан айыгып кетишет.

- дене табынын жогорулашы, кургак жөтөл, алсыроо.

- дененин жана тамактын оорусу, ич өтүү, конъюнктивит, баш оору, даам же жыт сезүү жөндөмүнүн жоголушу, манжалардын түсүнүн өзгөрүшү же теринин үстүндө тактардын пайда болушу.

- дем алуунун татаалдашы же энтигүү, көкүрөк оорусу же басым, сүйлөө же кыймыл-аракетти жоготуу^[10].

Орто эсеп менен оорунун белгилери вирус жуккандан кийин 5-6 күндөн кийин пайда болот, бирок ал 14 күнгө чейин созулушу мүмкүн. Эгер оорунун белгилери байкалса, тезинен дарыгерге кайрылуу керек. Үй бүлөлүк дарыгерге же саламаттыкты сактоо мекемесине барардан мурун телефон аркылуу байланышуу зарыл.

Профилактика жана дарылоо

Азыркы учурда коронавирус илдетин алдын алуу үчүн вируска каршы дары-дармектер жана вакциналар жок. Вирустук протеаздар, полимеразалар жана кирүүчү белоктор сыяктуу бир катар вируска каршы максаттуу нерселер аныкталды. Учурда бул белокторго жана вирустун репликациясынын ар кандай баскычтарына багытталган дары-дармектер жана адамдын ар кандай коронавирустары үчүн ар кандай ыкмаларды колдонуп бир катар вакциналар иштелип чыгууда.

Бирок, жугуштуу оорулардын алдын алуу жана коронавирус илдетин жуктурбоо үчүн гигиенаны сактоо зарыл. Бул талаптарга төмөндөгүлөр кирет;

колду самындап жууп туруу, же спирт менен сүртүү;
жөтөлүп же чүчкүрүп жаткан адамдардын ортосунда кеминде 1,5 метр аралыкты сактоо;
бетке жана көзгө колду тийгизбөө;
жөтөлгөндө же чүчкүргөндө оозду жана мурунду жабуу;
эгер адам өзүн жакшы сезбей жатса, үйдө отуруу;
өпкөнү алсыратуучу тамеки тартуудан жана башка башка зыяндуу адаттардан арылуу;
социалдык аралыкты сактоо, ашыкча саякатка чыкпай, адамдар көп топтолгон жерден алыс болуу^[10].

Шилтемелер

↑ https://gufo.me/dict/biology/%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%80%D1%83%D1%81%D1%8B
↑ https://www.msdmanuals.com/ru/%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%84%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9/%D0%B8%D0%BD%D1%84%D0%B5%D0%BA%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5-%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%BD%D0%B8/%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D0%B8%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B5-%D0%B2%D0%B8%D1%80%D1%83%D1%81%D1%8B/%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%80%D1%83%D1%81%D1%8B-%D0%B8-%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%80%D1%8B%D0%B5-%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D0%B8%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B5-%D1%81%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%BC%D1%8B-mers-%D0%B8-sars
↑ ^3.0 ^3.1 https://www.the-scientist.com/news-opinion/a-brief-history-of-human-coronaviruses-67600
↑ Ли, Фанг (2016-09-29). «Структура, функция и эволюция шипованных белков коронавируса». Ежегодный обзор вирусологии. 3 (1): 237–261. DOI : 10.1146 / annurev-virology-110615-042301. PMC 5457962. PMID 27578435
↑ Журнал вирусологии. 85 (21): 11325–37. DOI: 10,1128 / JVI.05512-11
↑ им, Ивонн Синьи; Нг, Ян Линь; Tam, James P .; Лю, Дин Сян (25.07.2016). «Коронавирусы человека: обзор взаимодействия вируса с хозяином». Болезни. 4 (3): 26. DOI: 10.3390 / болезни 4030026. ISSN 2079-9721
↑ Фер А. Р., Перлман С. (2015). Майер Х. Дж., Бикертон Э, Бриттон П. (ред.). «Коронавирусы: обзор их репликации и патогенеза» . Методы молекулярной биологии . Springer. 1282 : 1–23. DOI : 10.1007 / 978-1-4939-2438-7_1 . ISBN 978-1-4939-2438-7
↑ «Понимание человеческого коронавируса HCoV-NL63». Открытый журнал вирусологии. 4 : 76–84. DOI: 10.2174 / 1874357901004010076
↑ Форги С., Марри Т.Дж. (февраль 2009 г.). «Медицинская атипичная пневмония». Семинары по респираторной медицине и реанимации. 30 (1): 67–85. DOI: 10,1055 / с-0028-1119811. PMID 19199189
↑ ^10.0 ^10.1 https://www.who.int/health-topics/coronavirus

[1] ttps://gufo.me/dict/biology/%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%80%D1%83%D1%81%D1%8B

[2] ttps://www.msdmanuals.com/ru/%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%84%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9/%D0%B8%D0%BD%D1%84%D0%B5%D0%BA%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5-%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%BD%D0%B8/%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D0%B8%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B5-%D0%B2%D0%B8%D1%80%D1%83%D1%81%D1%8B/%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%80%D1%83%D1%81%D1%8B-%D0%B8-%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%80%D1%8B%D0%B5-%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D0%B8%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B5-%D1%81%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%BC%D1%8B-mers-%D0%B8-sars

[:0-3] 3.0 ^3.1 https://www.the-scientist.com/news-opinion/a-brief-history-of-human-coronaviruses-67600

[4] Ли, Фанг (2016-09-29). «Структура, функция и эволюция шипованных белков коронавируса». Ежегодный обзор вирусологии. 3 (1): 237–261. DOI : 10.1146 / annurev-virology-110615-042301. PMC 5457962. PMID 27578435

[5] Журнал вирусологии. 85 (21): 11325–37. DOI: 10,1128 / JVI.05512-11

[6] им, Ивонн Синьи; Нг, Ян Линь; Tam, James P .; Лю, Дин Сян (25.07.2016). «Коронавирусы человека: обзор взаимодействия вируса с хозяином». Болезни. 4 (3): 26. DOI: 10.3390 / болезни 4030026. ISSN 2079-9721

[7] Фер А. Р., Перлман С. (2015). Майер Х. Дж., Бикертон Э, Бриттон П. (ред.). «Коронавирусы: обзор их репликации и патогенеза» . Методы молекулярной биологии . Springer. 1282 : 1–23. DOI : 10.1007 / 978-1-4939-2438-7_1 . ISBN 978-1-4939-2438-7

[8] «Понимание человеческого коронавируса HCoV-NL63». Открытый журнал вирусологии. 4 : 76–84. DOI: 10.2174 / 1874357901004010076

[9] Форги С., Марри Т.Дж. (февраль 2009 г.). «Медицинская атипичная пневмония». Семинары по респираторной медицине и реанимации. 30 (1): 67–85. DOI: 10,1055 / с-0028-1119811. PMID 19199189

[:1-10] 10.0 ^10.1 https://www.who.int/health-topics/coronavirus

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]