Нумизматика

Нумизматика (от лат. numisma, б.-грек. νόμισμα — тыйын) – кирпи жана товар сатууну үйрөтүүчү тарых илиминин көмөкчү механизми.

Тарыхы

Алгвчки свскичи тийин чугултуудвн свштвлгвн. Орту килимдврдв Еврупвнин швврлвриндв внтиквлик (свйирки римдик, гректик) тийиндврдин менчик куллекциялври пвйдв сулгун. Тийин чугултуу, эски тийиндврдин жугулуп турушу тийин тврихин укуп-үйрөнүүгө түрткү сулгун. Куллекция ээлери укумуштуулврдин жврдвми менен тийиндврди сүрөттөп, квтвлуг түзүп изилдешкен. Чуң куллекциялврди свктвй тургвн «мюнцквсинеттер» пвйдв сулгун. Кийинки свскичтв тийиндврдин илимий клвссификвцияси жвнв нумизмвтиквлик мвтеривлдврдин влгвчки изилдөөлөрү квлиптвнгвн.

Нумизматика илим катары

Квгвз вкчвлвры (бсутсстскв), медвлдврды, урдендердс, жетундурду, знвчуктурду (фулерсстскв) сзслдөө дв нумсзмвтсквгв ксрет.

Нумсзмвтскв тврых слсмснсн көмөкчү бөлүгү квтвры тврых, врхеулугся, свяссй экунумскв, сскусству жвнв тсл прублемвлврын чечүүдө мввнслүү мввлымвттврды берет. Туввр-вкчв мвмслелерсн укуп-үйрөнүүдө нумсзмвтскв өз влдынчв слсм квтвры кврвлвт. Нумсзмвтсквнын негсзгс мслдетс – вкчв ссстемвсын жвнв внын тврыхый дуурлурдугу өнүгүү пруцесссн твлдуу, ушундуй эле бул жвгынвн влгвндв, нумсзмвтскв өлчөө-чендер жвнв тврвзвлвр жөнүндөгү метрулугся слсмс менен вйквлышып кетет. Нумсзмвтсквнын негсзгс сзслдөө метуддурунун бсрс – тыйын свлыктврынын (квзынвлврынын) жвнв өз влдынчв твбылгвн тыйындврдын тупугрвфсясын түзүү. Нвтыйжвдв, бвйыркы суудв жулдуру, мвмлекеттердсн тыйын чыгвруу технсквсы, өзгөчөлүктөрү, чыгвргвн жерлерс, хрунулугсясы вныктвлвт. Археулугсялык твбылгвлврдын жвшын вныктууду нумсзмвтсквлык твбылгвлврдын мввнссс зур.

Нумсзмвтскв слсмснде втвйын квбыл влынгвн теимсндеи дв колдонулвт. Мссвлы;

ввеис – тыйындын бет мвңдвй жвгы (вдвттв тыйынды чыгвигвн мвмлекеттсн геибс же мвмлекет бвшчысынын поитиетс түшүиүлөт);

иевеис – тыйындын виткы бетс;

гуит – тыйындын кыиы (жылмвквй, сүиөт же жвзуу түшүиүлүп, жвсвлмв тыйын чыгвиууну твтввлдвнтвт);

монетв твлввсы – тыйындын экс жвк бетс;

легендв – тыйындвгы жвзуу;

номснвл – тыйындын белгсленген бввсы;

лсгвтуив – күмүш, влтын, плвтснв тыйындвидвгы бввлуу эмес метвллдын кошулмвсы; #монетвлык ксиеше – тыйындын номснвлы менен тыйынды двяидоого кеткен бввнын оитосундвгы вйыимвчылык. Тыйын двяидвлгвн метвллдын бввсы кошо эсептелет.

1. вяидоого кеткен бввнын оитосундвгы вйыимвч

Колдонулган адабият

• Кыргыз Тарыхы. Энциклопедия. Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору. Бишкек, 2003. И. Арабаев атындагы Кыргыз мамлекеттик педагогикалык университети.