Абдурахим Өткүр
Абдурахим Өткүр — белгилүү уйгур жазуучусу жана акыны[2][3] болгон, ал заманбап уйгур ырларынын атасы деп эсептелет.[4]
| Абдурахим Өткүр | |
| уйгурча: ئابدۇرېھىم تىلەشۈپ ئۆتكۈر | |
| Туулган датасы: | |
|---|---|
| Туулган жери: | |
| Өлгөн датасы: |
5 -октябрь 1995 (72 жаш) |
| Өлгөн жери: | |
| Кол тамгасы: |
|
Эрте жашоосу
түзөтүүӨткүр Кумул шаарында соодагердин үй-бүлөсүндө төрөлгөн.[5] Апасы ал бир жашка чыкканда, атасы төрт жашка чыкканда каза болгон.[3] Анын атасы Тилеш Бегим каза болгонго чейин Өткүрдү досу Осман Ажы кабыл алуу үчүн берген.[3] Осман Ажы, баласы жок болгондуктан, Өткүргө жакшы билим берүү үчүн кам көргөн Кумулдун көрүнүктүү тургуну болгон.[3]
Өткүр билим алып, Гансу, Үч-Турпан, жана Үрүмчү шаарларында окуусун аяктаган, Кумул көтөрүлүшүнөн улам көчүүгө аргасыз болгон.[3] Ал диний мектепте билим ала баштаган, асырап алган атасынын кайненеси Марихан Айымдан сабак алган жана Үрүмчүдөгү гимназияда Советтер Союзунда билим алган интеллектуалдардан окуган.[3] Марихан Айым ага элдик жомокторду, макалдарды жана табышмактарды айтып берген, бул анын адабий жашоосуна чоң таасирин тийгизген.[3] Гимназияда ал Пушкин жана Толстой сыяктуу орус жазуучуларын, ошондой эле Габдулла Тукай сыяктуу түрк жазуучуларын окуган.[3] Ал биринчи жолу мектеп газетасында ырынын жарыялаган.[3] Ал 1942-жылы Шинжаң университетинин педагогикалык факультетин аяктаган.[5][3]
Эмгек жолу
түзөтүүОкууну бүтүргөндөн кийин, Өткүр мугалим, мектеп жетекчиси, журналист жана гезит редактору болуп иштеген. Ал 1940-жылдардын аягында Алтай журналынын башкы редакторунун жардамчысы болуп иштеген.[3] Ал жаңы жана эски түрк тилдерин үйрөнүп, коңшу түрк тилдүү өлкөлөрдө жарыяланган журналдар аркылуу байырык түрк адабиятын жана ыр жазуу эрежелерин окуган.[3] Ошондой эле орус жана араб тилинде чыгармаларды окуган жана кытай тилин үйрөнгөн.[3] Анын көп тилдүүлүгү ага өкмөттүк кеңселерде жана Шинжаң гезити сыяктуу басылмаларда котормочу болуп иштөөгө мүмкүндүк берген.[5]
Өткүр 1944-жылы камакка алынып, Үч аймак көтөрүлүшү колдогону үчүн бир жылга кармалган.[3] 1949-жылы Шинжаң Кытай Эл Республикасына кошулгандан кийин, акындар менен жазуучулардын эркиндиги чектелген.[3] Kысымдуу чөйрө аны 1949-1968-жылдар аралыгында эч кандай ыр китебин чыгарууга тоскоолдук кылышы мүмкүн.[3] Бирок башка булактарда ал ошол аралыкта түрмөдө көп убакыт отурган болушу мүмкүн деп айтылат.[3]
1979-жылдан тартып, Өткүр Шинжаңдагы Санаа илими жана коомдук илимдер академиясынын Адабиятты изилдөө институтунда окумуштуу жана администратор болуп иштеген.[3] 1988-жылы, Кутадгу билиг изилдөөлөр коомунун төрага орун басары болуп дайындалган.[5]
Жарык көргөн китептери
түзөтүү- Йурек муңлири (Жүрөк муңдары) (ырлар жыйнагы), Ланжу: Сейлан этирлер басма, 1946 (чагатай жазуусунда)
- Тарим бойлары (Тарим жээктери) (ырлар жыйнагы), Үрүмчү: 1948[6]
- Кешкер кечиси (Кашгар түнү) (дастан), Үрүмчү: Шынжаң эл басмасы, 1980.
- Из (тарыхый роман), Үрүмчү: Шынжаң эл басмасы, 1985.
- Өмүр мензиллири (Жашоо көздөгөн жерлери) (ырлар жыйнагы), Үрүмчү: Шынжаң жаштар-өспүрүмдөр басмасы, 1985.
- Ойганган зимин (Ойгонгон жер) (тарыхый роман) (1-китеп), Үрүмчү: Шинжаң эл басмасы, 1988-ж.
- Ойганган зимин (Ойгонгон жер) (тарыхый роман) (2-китеп), Үрүмчү: Шинжаң эл басмасы, 1994-ж.
- Хезинилер босугисида (Байлыктар босогодо) (Илимий макалалар жыйнагы), Үрүмчү: Шинжаң эл басмасы, 1996-ж. ISBN 7228029569
Котормолор
түзөтүү- Жусуп Баласагын, Кутадгу билик, Бээжиң: Улуттар басмасы, 1984-ж.
Булактар
түзөтүү- ↑ Şamıl, Əli (2011). Uyğur, Qaqauz, Quzey Qafqaz Türklərinin folkloru və ədəbiyyatı. Bakı: "Nurlan" nəşriyyatı.
- ↑ Кадырова, Назгүл. Түрк дүйнөсүнөн тандалмалар-15: Уйгур адабиятынан Абдурахим Өткүрдүн “Из” романы, TRT Кыргызча (06.08.2018). Текшерилген күнү 6 -октябрь (тогуздун айы) 2023.
- ↑ 3.00 3.01 3.02 3.03 3.04 3.05 3.06 3.07 3.08 3.09 3.10 3.11 3.12 3.13 3.14 3.15 3.16 3.17 Kaşgarlı, Raile Abdulvahit (2020-10-25). "Abdurehim Ötkür". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi.
- ↑ Byler, Darren (2018-07-01). "Claiming the mystical self in new modernist Uyghur poetry" (in en). Contemporary Islam 12 (2): 173–192. doi:10.1007/s11562-018-0413-2. ISSN 1872-0226. https://doi.org/10.1007/s11562-018-0413-2.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 Abdurehim Ötkür (en-US).
- ↑ Kasapoğlu, Huliya. ئابدۇرېھىم ئۆتكۈر تۈركىيەدە, TRT Уйгурча (17.06.2016). Текшерилген күнү 6 -октябрь (тогуздун айы) 2023.