Беруний
Беруний (ошондой эле Бируни, өзб. Beruniy / Беруний, каракалп. Biruniy / Бируний ), 1957- жылга чейин Шаббаз деп аталган, шаар ( 1962- жылдан), Каракалпакстандын Беруний районундагы (Өзбекстан) акимий борбору.
| Отурукташкан жай
Беруний
| |||||||||||||||||
Байыркы Хорезмдин борборлорунун бири[1]. Бул шаарда белгилүү хорезм ойчул жана окумуштуу Абу Райхан аль-Бируни төрөлгөн.
Тарыхы
түзөтүүАл ойчул Абу Райхан ал-Бируни тарабынан 10-кылымда өз маанисин жоготкон Хорезмдин борбору катары эскерилет[1][2]. Кетте, ал кезде Беруний шаары деп аталган, ал-Бируни 990-жылдары астрономиялык изилдөөлөрдү жүргүзгөн [2] .
1953- жылы Шаббаз шаарчаны түзүлүп[3], ал 1957-жылы ушул жерде төрөлгөн белгилүү окумуштуу аль-Бирунинин урматына аталып калган[2].
10-кылымдын аягындагы «Худуд ал-алам» (дүйнөнүн чек аралары) географиялык эмгегинин анонимдүү фарс автору мындай деп жазат: «Кет — Хорезмдин башкы шаары, Гуз Түркстандын дарбазасы, түрктөрдүн товарларын сактоочу жай, Түркстан, Мавераннахр жана Хазар чөлкөмү, соодагерлердин жолуккан жери... Шаардын байлыгы чоң. Ал жерден жаздык жабуу, төшөлгөн кийимдер, кагаз материалдар, кийиз, рухбин (сырдын бир түрү) экспорттолот»[4][5].
1962- жылы Беруний шаар макамын алган[2]. 1969-жылы 13-мартта Аму-Дарыядагы селдин кесепеттеринен улам шаардагы бир нече имараттарды суу каптап, жарактан чыккан, бирок кийинки жылдары баары калыбына келтирилген[2].
Географиясы
түзөтүүБеруний шаары Аму-Дарыянын жээгинин түндүгүндө Өзбекстандын Түркмөнстан менен чек арасына жакын жайгашкан. Ташкенден 943 км батыш тарапта жана Нүкүс шаарынан 147 км чыгыш тарапта жайгашкан.
Акбалы
түзөтүүШаардын акбалы кескин континенттик[2]. Абсолюттук максималдуу температура Цельсий боюнча 44 градус (июль айында), абсолюттук минимуму -13 градус Цельсий (январь айында)[6].
Калкы
түзөтүү1968-жылга карата Берунийде 18 000 адам, 1970 - 23 000, 2000 - 51 000[2], 2004 - 50 700, 2018 - 66 019[7] жашаган. 2020-жылга карата тургундардын саны 68 100 адамга чейин көбөйдү[8].
Инфратүзүмү
түзөтүүБерунийдеги уюмдар айыл чарба комплексин тейлеп, жер казуучу техниканы ремонттошот. Берунийдеги фирмалары менен компаниялары банк, телекоммуникация жана унаа кызматтарын көрсөтөт.
Беруний ишканалары жип, трикотаж жана трикотаж буюмдарын, жиптерди чыгарышат. Шаарда пахта тазалоочу завод жана бут кийим чыгаруучу завод бар. Берунийдеги окуу жайлары орто мектептер жана бала бакчалар[2][4].
Белгилери
түзөтүү- ↑ 1.0 1.1 Бартольд В. Работы по исторической географии. М., 2002, с.475
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 Беруний // O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi (өзб.). — Toshkent, 2000. Архивировано 29 -январь (үчтүн айы) 2022 года. Цитатанын катасы: Invalid
<ref>tag; name ":0" defined multiple times with different content - ↑ Ведомости Верховного Совета СССР. №3 (797), 1954 год.
- ↑ 4.0 4.1 КАРАВАНЫ ИДУТ В КЯТ(жеткиликсиз шилтеме)
- ↑ (жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы). Түп булактан архивделген күнү 19 -июль (теке) 2017.
- ↑ (жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы). Түп булактан архивделген күнү 21 -июнь (кулжа) 2020.
- ↑ (жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы). Түп булактан архивделген күнү 20 -январь (үчтүн айы) 2015.
- ↑ (жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы). Түп булактан архивделген күнү 24 -июнь (кулжа) 2020.