Кола жарым аралы

Кола жарым аралы - Россиянын европалык бөлүгүнүн түндүк-батышында. Мурманск облусунда. Басымдуу бөлүгү уюлдук тегеректин түндүк бөлүгүндө. Баренц жана Ак деңиздери менен чулганат. Аянты 100 миң км²дей. Түндүк жээги бийик, жардуу, түштүгү түзөң, жантайыңкы; Терск жээги деп аталат. Батыш бөлүгүндө Хибин тоолору (жарым аралдын эң бийик жери — Юдычвумчор чокусу, бийиктиги 1200,6 м) жана Ловозеро тундрасы (1116 мге чейин), борбордук бөлүгүндө Кейвы жалчалары жайгашкан. Кола жарым аралы тектоникалык жактан Балтика калканынын түндүк-чыгыш четин түзөт. Апатит рудасы (Хибин), глинозём сырьёсу (Кейвы), никель (Печенга, Мончетундра) жана башкалар кендери бар. Климаты Атлантика жылуу агымынын таасиринен салыштырмалуу жылуу. Январдын орточо температурасы түндүгүндө -8°С, борбордук бөлүгүндө -13°С, июлдуку 8-14°С. Босоголуу дарыялары (Поной, Вазуга, Умба, Нива, Тулома) жана көлдөрү (Имандра, Умбозеро, Ловозеро) көп. Түндүгүнө мамык чөп-эңилчектүү тундра, түштүгүнө токойлуу тундра жана тайга (негизинен мырза карагай, карагай, кайың) мүнөздүү. Күл жана саз, түндүгүндө тундра топурактары басымдуу. Жарым аралдын аймагында Кандалакша жана Лапландия коруктары жайгашкан.

Колдонулган адабияттар

“Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы: 4-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2012. 832 бет, илл. ISBN 978 9967-14-104-9