Кыргыз алфавити
Кыргыз алфавити — кыргыз тилин жазуу үчүн колдонулган алфавит. Кыргыз тили төмөнкү алфавиттерди колдонот:
- Кирилл жазуусу расмий түрдө Кыргызстанда колдонулат
- Араб жазуусу расмий түрдө Кытайдын Шинжаң-Уйгур автоном районуна кирген Кызыл-Суу-Кыргыз aвтоном oблусу, Или-Казак aвтоном oблусу, Пакистан жана Ооганстанда колдонулат.
- Кыргыз Брайль алфавити
Араб ариби 1927-жылы латын арибинин негизинде түзүлгөн алфавитке өткөнгө чейин колдонулган. Учурда араб ариби Кытайда колдонулат. Латын ариби Кирилл арибине алмаштырылганга чейин 1930-жж. Советтер Союзунда колдонулган. Кыргыз кирилл ариби Кыргызстанда колдонулат. 36 тамгадан турат: 33 орус алфавитинен, жана кошумча кыргыз тилинин тыбыштык өзгөчөлүгүнө ылайык 3 тамга: ң, ү, ө.
Кыргыз ариптеринин салыштырмалуу жадыбалы
түзөтүү| Кирилл ариби | Араб ариби[1] | Латын ариби (1928-1940) |
Эмиграциядагы латын ариби
(1940-1950) |
IPA |
|---|---|---|---|---|
| А а | ا | A a | A a | [a] |
| Б б | ب | B в | B b | [b] |
| В в | ۋ | V v | V v | [v] |
| Г г | گ | G g | G g | [ɡ] |
| ع | Ƣ ƣ | Ƣ ƣ | [ʁ,ɣ] | |
| Д д | د | D d | D d | [d] |
| Е е | يه | Je je | Je je | [je] |
| Ё ё | يو | Jo jo | Jo jo | [jo] |
| Ж ж | ج | Ç ç | Ç ç | [d͡ʒ] |
| Жумшак (орусча) Ж | ﮊ | (Ƶ ƶ 1938-1940) | Ƶ ƶ | [ʒ] |
| З з | ز | Z z | Z z | [z] |
| И и | ى | I i | I i | [i] |
| Й й | ي | J j | J j | [j] |
| К к | ك | K k | K k | [k] |
| ق | Q q | Q q | [q] | |
| Л л | ل | L l | L l | [l] |
| М м | م | M m | M m | [m] |
| Н н | ن | N n | N n | [n] |
| Ң ң | ڭ | Ŋ ŋ | Ŋ ŋ/ Ṇ ṇ | [ŋ] |
| О о | و | O o | O o | [o] |
| Ө ө | ۅ | Ɵ ɵ | Ö ö | [ø] |
| П п | پ | P p | P p | [p] |
| Р р | ر | R r | R r | [r] |
| С с | س | S s | S s | [s] |
| Т т | ت | T t | T t | [t] |
| У у | ۇ | U u | U u | [u] |
| Ү ү | ۉ | Y y | Ü ü | [y] |
| Ф ф | ف | F f | F f | [f] |
| Х х | ح | X x (H h 1928-1938) | H h | [χ] |
| Ц ц | - | - | - | [t͡s] |
| Ч ч | چ | C c | C c | [t͡ʃ] |
| Ш ш | ش | Ş ş | Ş ş | [ʃ] |
| Щ щ | ش | Ş ş | Ş ş | [ʃtʃ] |
| Ъ ъ | - | - | - | - |
| Ы ы | ى | Ь ь | Ĭ ĭ | [ɯ] |
| Ь ь | - | - | - | - |
| Э э | ه | E e | E e | [e~ɛ] |
| Ю ю | يۇ | Ju ju | Ju ju | [ju] |
| Я я | يا | Ja ja | Ja ja | [ja] |
- К (K) ك + а, о, у, ы тамгаларынын алдында турса же ээрчисе => ق (Q) деп жазылат.
- Г (G) گ + а, о, у, ы тамгаларынын алдында турса же ээрчисе => ع (Ğ) деп жазылат.
| Кирилл ариби | Аталышы | МФА | Жеке жазылуу | Акыры | Ортосунда | башында |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Аа | Алиф | [ɑ] | ا | ﺎ | ا | |
| Бб | Бэ | [b] | ﺏ | ﺐ | ﺒ | ﺑ |
| Пп | Пэ | [p] | پ | ﭗ | ﭙ | ﭙ |
| Тт | Тэ | [t] | ﺕ | ﺖ | ﺘ | ﺗ |
| Жж | Жийм | [dʒ] | ﺝ | ﺞ | ﺠ | ﺟ |
| Чч | Чийм | [t͡ʃ] | ﭺ | ﭻ | ﭽ | ﭼ |
| Хх | Ха | [χ] | ﺡ | ﺢ | ﺤ | ﺣ |
| Дд | Дал | [d] | ﺩ | ﺪ | ﺩ | |
| Рр | Ра | [r] | ﺭ | ﺮ | ﺭ | |
| Зз | Зай | [z] | ﺯ | ﺰ | ﺯ | |
| Сс | Сийн | [s] | ﺱ | ﺲ | ﺴ | ﺳ |
| Шш | Шийн | [ʃ] | ﺵ | ﺶ | ﺸ | ﺷ |
| Гг (Ғғ) | Гайн | [ʁ] | ﻉ | ﻊ | ﻌ | ﻋ |
| Фф | Фэ | [ɸ] | ﻑ | ﻒ | ﻔ | ﻓ |
| Кк (Ққ) | Каф | [q] | ﻕ | ﻖ | ﻘ | ﻗ |
| Кк | Каф | [k] | ك | ـك | ـكـ | كـ |
| Гг | Гаф | [ɡ] | گ | ﮓ | ﮕ | ﮔ |
| Ңң | Каф Үч Нокат | [ŋ] | ڭ | ـڭ | ـڭـ | ڭـ |
| Лл | Лам | [l~ɫ] | ﻝ | ﻞ | ﻠ | ﻟ |
| Мм | Мийм | [m] | ﻡ | ﻢ | ﻤ | ﻣ |
| Нн | Нун | [n] | ﻥ | ﻦ | ﻨ | ﻧ |
| Оо | Уау | [o] | و | ﻮ | و | |
| Өө | Уөу | [ø] | ۅ | ـۅ | ۅ | |
| Уу | Дамма Уау | [u] | ﯗ | ـﯗ | ﯗ | |
| Үү | Уау Куш Белгиси | [y] | ۉ | ـۉ | ۉ | |
| Вв | Уау Үч Нокат | [v~w] | ﯞ | ـﯞ | ﯞ | |
| Ээ, -е | Э | [e] | ە | ﻪ | ە | |
| Ыы / Ии | Алиф Максура | [i~ɯ] | ﻯ | ﻯ | ـىـ | ىـ |
| Йй | Йэ | [j] | ي | ي | ﻴ | ﻳ |
| Кыбачы | ء | |||||
Үлгү текст
түзөтүүАдам укуктарынын жалпы декларациясынан
| Кирилл ариби | Араб ариби | Латын ариби
(1928-1940) |
Эмиграциядагы латын ариби
(1940-1950) |
Байыркы кыргыз ариби | IPA транскрипциясы |
|---|---|---|---|---|---|
| Бардык адамдар өз беделинде жана укуктарында эркин жана тең укуктуу болуп жаралат. Алардын аң-сезими менен абийири бар жана бири-бирине бир туугандык мамиле кылууга тийиш. | باردىق ادامدار ۅز بەدەلىندە جانا ۇقۇقتارىندا ەركىن جانا تەڭ ۇقۇقتۇۇ بولۇپ جارالات. الاردىن اڭ-سەزىمى مەنەن ابئيىرى بار جانا بئرئ-بئرىنە بئر تۇۇعاندىق مامئلە قىلۇۇعا تئيىش. | Bardьq adamdar ɵz ʙedelinde çana uquqtarьnda erkin çana teꞑ uquqtuu ʙolup çaralat. Alardьn aꞑ-sezimi menen aʙijiri ʙar çana ʙiri-ʙirine ʙir tuuƣandьq mamile qьluuƣa tijiş. | Bardĭq adamdar öz bedelinde çana uquqtarĭnda erkin çana teꞑ uquqtuu bolup çaralat. Alardĭn aꞑ-sezimi menen abijiri bar çana biri-birine bir tuuƣandĭq mamile qĭluuƣa tijiş. | 𐰉𐰀𐰺𐰒𐰃𐰶 𐰀𐰒𐰀𐰢𐰒𐰀𐰺 𐰇𐰕 𐰋𐰅𐰓𐰅𐰠𐰄𐰧𐰅 𐰳𐰀𐰣𐰀 𐰆𐰸𐰆𐰸𐱄𐰀𐰺𐰃𐰧𐰀 𐰅𐰼𐰚𐰄𐰤 𐰳𐰀𐰣𐰀 𐱅𐰅𐰭 𐰆𐰸𐰆𐰸𐱇𐰆𐰆 𐰉𐰆𐰞𐰆𐰯 𐰳𐰀𐰺𐰀𐰞𐰀𐱄٠ 𐰀𐰞𐰀𐰺𐰒𐰃𐰣 𐰀𐰭־𐰾𐰅𐰕𐰄𐰢𐰄 𐰢𐰅𐰤𐰅𐰤 𐰀𐰋𐰄𐰘𐰄𐰼𐰄 𐰉𐰀𐰺 𐰳𐰀𐰣𐰀 𐰋𐰄𐰼𐰄־𐰋𐰄𐰼𐰄𐰤𐰅 𐰋𐰄𐰼 𐱇𐰆𐰆𐰍𐰀𐰧𐰃𐰶 𐰢𐰀𐰢𐰄𐰠𐰅 𐰶𐰃𐰞𐰆𐰆𐰍𐰀 𐱅𐰄𐰘𐰄𐱁٠ | bɑrdɯq ɑdɑmdɑr øz bedelinde d͡ʒɑnɑ uquqtɑrɯndɑ erkin d͡ʒɑnɑ teŋ uquqtuː boɫup d͡ʒɑrɑɫɑt. ɑɫɑrdɯn ɑŋ-sezimi menen ɑbijiri bɑr d͡ʒɑnɑ biri-birine bir tuːʁɑndɯq mɑmile qɯɫuːʁɑ tijiʃ. |
Дагы караңыз
түзөтүүБулактар
түзөтүү2. Г.Жумакунова: Жаңы кыргыз латын алфавити – тарыхый зарылчылык
3. Казак жана кыргыз латын алфавиттерин реформалоо Archived 2024-07-18 at the Wayback Machine