Фридрих Эберт

Немис саясатчысы, Германиянын биринчи президенти (1919—1925)

Фридрих Эберт (нем. Friedrich Ebert; 4-февраль 1871-жыл, Хайдельберг, Германия империясы28-февраль 1925-жыл, Берлин, Веймар Республикасы) — немис саясатчысы, Германия Социал-демократикалык партиясы мүчөсү жана Германиянын биринчи президенти (1919—1925), ошондой эле Германиянын тарыхында демократиялык жол менен шайланган биринчи мамлекет башчысы.[1]

Фридрих Эберт
нем. Friedrich Ebert
Фридрих Эберт
Желек
Желек
Германиянын рейхспрезиденти
желек
желек
11-февраль 1919 — 28-февраль 1925
Андан мурунку: Вильгельм II (Германиянын императору)
Андан кийинки: Ханс Лютер (м.а.)

Уолтер Симонс (м.а.)

Пауль фон Гинденбург

Желек
Желек
Германиянын эл депутаттарынын Кеңешинин председатели
желек
желек
9-ноябрь 1918 — 13-февраль 1919
Андан мурунку: Макс фон Баден (Канцлер)
Андан кийинки: Филипп Шейдеман (Министр президент)
Желек
Желек
Германия империясынын рейх канцлери
желек
желек
9-ноябрь 1918 — 10-ноябрь 1918
Монарх: Вильгельм II
Андан мурунку: Макс фон Баден
Андан кийинки: Филипп Шейдеман (Министр президент)
Желек
Желек
Пруссиянын министр-президенти
желек
желек
9-ноябрь 1918 — 11-ноябрб 1918
Монарх: Вильгельм II
Андан мурунку: Макс фон Баден
Андан кийинки: Пол Хирш
Желек
Желек
Германия Социал-демократикалык партиянын лидери
20-сентябрь 1913 — 15-июнь 1919
Андан мурунку: Август Бебел
Андан кийинки: Герман Мүллер

Отто Велс

 
Туулган жылы: 4-февраль 1871
Туулган жери: Хайдельберг, Герман империясы
Каза болгон жылы: 28-февраль 1925 (54 жашта)
Каза болгон жери: Берлин, Веймар Республикасы
Мүрзөсүнүн орду: Хайдельберг тоолуу көрүстөн
Атасы: Карл Эберт
Апасы: Катарина Эберт
Жубайы: Луиза Эберт
Балдары: Фридрих, Георг, Генрих, Карл, Амалия
Партиясы: Германия Социал-демократикалык партиясы

Германиянын кез каранды эмес социал-демократиялык партиясы

 
Автограф: Кол тамгасы

Өмүр баяны түзөтүү

 
1890-жылы

Фридрих Эберт тигүүчүнүн үй-бүлөсүндө төрөлгөн. Ал тогуз баланын жетинчиси болгон, алардын үчөө ымыркай кезинде чарчап калган. Ал ээрчинин өнөрүн үйрөнүп, андан кийин бир нече ай бою Германиянын түштүк жана батыш аймактарын кыдырган. Ошол эле учурда профсоюздардагы жана профессионалдык бирикмелердеги мастерлердин бирикмесине катышкан.

Мангеймде ал жерде жашаган атасынын бир тууган агасы аркылуу социалисттик жана профсоюздук кыймыл менен таанышып, 1889-жылы Германиянын Социалисттик жумушчу партиясына кирген. Бул мезгилде ал маркстик чыгармалар жана Фердинанд Лассалдын чыгармалары жөнүндө түшүнүк алган. Партиялык жана профсоюздук уюмга өткөндөн кийин агитатор, уюштуруучу болуп иштеген. 1889-жылы Ганновердеги ээрчилердин профсоюзунун катчысы болгон. 1890-жылы жокко чыгарылганга чейин Социалисттик акт боюнча мамлекеттик көзөмөлгө алынган, ал жагымсыз агитатор катары иш берүүчүлөрдүн кара тизмесине киргизилген.

1891-жылы май айында Бременге көчүп барып, ал жерде 14 жыл жашаган. Ал ошол эле учурда эркин профсоюздардын мыйзамсыз жергиликтүү картелин жетектеп турганда, жергиликтүү жабуучулардын ассоциациясынын төрагасы болуп калды. 1893-жылы мартта ал Бремер Бюргер-Цайтунгга, ГСДПнин Бремендеги бөлүмүнүн редактору болуп туруктуу жумушка орношот. Кийинки жылы ал редакциядан кетип, «Zur guten Hilfe» ресторанын ижарага алды, бул ишти кийинчерээк жашырууга аракет кылган.

1891-жылы партиялык жана профсоюздук уюмдарда кеп сандаган суйлеген сездеру учун ал полициянын органдары тарабынан Бремендеги эн ынтаалуу агитатор катары бааланган. 1892-жылы ал Бремендеги нан бышыруу өнөр жайынын жумушчуларынын абалын сураган. Бир жылдан кийин ал «Бремен граждандары» гезитинин алдындагы партиянын басма сөз комиссиясынын мүчөсү болгон. 1894-жылдын мартында ал ГСДПнын Бремен бөлүмүнүн төрагасы болуп дайындалып, бул кызматты бир жыл ээлеген. 1900-жылдан бошотулган жумушчулар профсоюзунун секретары, 1902-жылдан Бремен партиялык башкармасынын мучесу. Убакыттын өтүшү менен ал социалдык саясатка көңүл бурган: ал үчүн капитализмдин кыйрашы үмүтүнө же экономика жана коом жөнүндөгү теориялык талаш-тартыштарга караганда, учурдагы социалдык көйгөйлөргө каршы күрөш маанилүү болуп калды, ал шайлоодо жеңүүнү башкарууну өзгөртүүнүн борбордук каражаты деп эсептейт. башкаруучу класстар.

1899—1905-жылдары Бремен парламентинин депутаты, социал-демократтар фракциясынын төрагасы болгон. Бара-бара профсоюздардын уюштуруучулук кучу анын саясий кадыр-баркынын есушунун чечуучу фактору болуп калды. Ага максималдуу күч жана ички биримдик гана социалисттик кыймылга саясий оппоненттерди да, иш берүүчүлөрдү да эпке келтирүүгө жол бере турганы айдан ачык эле. Партиялык ички теориялык талаш-тартыштарды токтотууга, практикалык саясий иш менен алек болууга бир нече жолу ачык-айрым кайрылды.

Ошол эле учурда, Эберт Рейхстагдагы (Германиянын парламенти) бир нече жолу ГСДП жеңүү мүмкүнчүлүгү болбогон шайлоо округдарында талапкер болгон: 1898-жылы Фехта (Ольденбург), 1903-жылы жана 1906-жылы Стадеде (Ганновер провинциясы).[2] Бирок, 1912-жылы Эльберфельд-Бармен шайлоо округу боюнча Рейхстагга шайланган (бүгүнкү күндө Вупперталдын бир бөлүгү). Бул шайлоо ГСДПны Рейхстагдагы эң күчтүү партияга айлантып, жалпысынан 397 мүчөнүн 110 менен Борбордук партиядан ашып өттү. 1913-жылы 13-августта Август Бебель каза болгондон кийин, Эберт 20-сентябрда Йена шаарында өткөн съездде 473 добуштун ичинен 433 добуш менен биргелешкен партиянын төрагасы болуп шайланган. Анын теңтөрагасы Уго Хаасе болгон.[3][4][5]

Биринчи дүйнөлүк согуш түзөтүү

Август айынын башында согуш жарыялангандан кийин, Эберт Цүрихке партиянын казыначысы Отто Браун жана ГСДПнын акчасын алып, эгерде ГСДП Германия империясында мыйзамсыз деп табылса, чет элдик уюмду түзө турган абалга келген. Ал 6-августта кайтып келип, ГСДП Рейхстагынын мүчөлөрүн согуш карыздарын колдоо үчүн дээрлик бир добуштан добуш берүүгө алып барды, бул согуштун зарыл патриоттук, коргонуу чарасы экенин, айрыкча Россиядагы падышанын автократиялык режимине каршы . 1916-жылдын январында Хаасе отставкага кетти. Эберттин жана Филипп Шейдеман өңдүү башка “устандарттардын” жетекчилиги астында SPD партиясы Бургфриденге, Рейхстагдагы саясий партиялардын ортосундагы келишимге катышкан, согуштун узактыгы үчүн ички саясаттагы пикир келишпестиктерди басып, энергияны топтоо үчүн. Германия үчүн жаңжалды ийгиликтүү жыйынтыктоо боюнча гана өлкө. Бул партияны компромисстик тынчтык максаты менен согуштун пайдасына жайгаштырды, бул позиция акыры SPDнын бөлүнүшүнө алып келди, согушка радикалдуу каршы болгондор 1917-жылдын башында ГСДПден чыгып, ГКСДП түзүштү. Ушундай эле саясий талаш-тартыштар Эберттин 1916-жылы Рейхстагдын бир нече солчул мүчөлөрү менен парламенттик союзун токтотуп, Борбор партиясы жана Прогресс партиясы менен тыгыз кызматташа баштаганына себеп болгон. Кийинчерээк Эберт кууп чыккандар өздөрүн "спартакчылар" деп аташкан. 1916-жылдан баштап Эберт Рейхстагдын делегаттарынын жетекчилигин Шейдеман менен бөлүштү. Ал батыш фронтунда аскердик басып алуу аркылуу камсыздалган аймактык пайда саясатына каршы болгонуна карабастан (немец тилинде сүйлөгөн Люксембургдан тышкары), Эберт согуш аракеттерин жалпысынан коргонуу күрөшү катары колдогон. Эберт төрт уулунун экөөсү согушта набыт болуп, оор жоготууларды башынан өткөргөн: Генрих 1917-жылы февраль айында Македонияда, ал эми Георг 1917-жылы май айында Францияда согушта курман болгон. 1917-жылы июнда Эберт жетектеген социал-демократтардын делегациясы башка өлкөлөрдүн социалисттери менен Люксембургдан башка эч кандай территорияны аннексиялоосуз жана согушту токтотууга умтула турган конференция жөнүндө сүйлөшүү үчүн Стокгольмго барды. Эльзас жана Лорейн Германиянын өкмөтүнөн бата менен. Бирок демилге ишке ашкан жок.

1918-жылы январда Берлиндеги ок-дары чыгаруучу заводдордун жумушчулары иш таштоого чыкканда, Эберт иш таштоонун жетекчилигине кошулган, бирок иш таштагандарды кайра жумушка алуу үчүн көп аракет кылган. Аны экстремисттик солчулдардын бир нече саясатчылары «жумушчу табынын чыккынчысы», оңчулдар «ата-мекендин чыккынчысы» деп шылдыңдашкан. Кайзер Вильгельм II жана эки тараптын көпчүлүк саясатчылары аны зордук-зомбулуксуз кайра ишке киргизгени үчүн көрүнүктүү инсан жана баатыр деп эсептешкен.[6]

1918–1919-жылдардагы революция түзөтүү

Негизги макала: Ноябрь революциясы

Ноябрь революциясы түзөтүү

30-октябрда Вильгельмшавенде немис флотунун бортунда офицерлер менен экипаждардын ортосундагы кагылышуу 1918-19-жылдардагы Ноябрь революциясына алып келе турган окуялардын поездин кыймылга келтиргенде, жаңы Германия өкмөтүнүн пландары бузулду. кийинки жуманын ичинде өлкөнүн олуттуу бөлүгү.[7]  Өлкө анархияга кабылып жаткан шартта, Эберт жетектеген ГСДП 7-ноябрда министрлер кабинетинде күчтүүрөөк добуш берүүнү, парламентаризмди кеңейтүүнү талап кылды. Пруссия мамлекети жана император менен анын тун уулу мураскор принц Вильгельмдин тактыдан баш тартышы. Эберт монархияны башка башкаруучунун тушунда сактап калууну жактырган, бирок бул учурда Принц Максимилиан фон Баденге: "Эгер Кайзер тактыдан баш тартпаса, анда социалдык революция сөзсүз болот. Бирок мен муну каалабайм, атүгүл күнөө сыяктуу жек көрөм" деп айткан.[8] Сол жакта спартакчылар (Берлинде 100гө жакын) жана Берлинден келген 80ден 100гө чейин элдик жумушчу лидерлерден турган топ Революциялык Стюарддар (Revolutionäre Obleute) борбордо революцияга даярданышкан.[9]

9-ноябрда революция Берлинге чейин жетип, ири компаниялар спартакчылар жана революциячыл стюарддар чакырган жалпы иш таштоодон жабыркап, бирок ГСДП жана негизги профсоюздар тарабынан колдоого алынган. Жумушчулардын жана солдаттардын советтери тузулду, маанилуу имараттар ээледи. Иш таштаган массалар Берлиндин борборуна бара жаткан кезде революцияга езунун таасирин жоготуп алуудан корккон ГСДП принц Максимилиан-дын екметунен отставкага кете тургандыгын жарыялады.

Ал ортодо Принц Максимилиан Бельгиянын Спа шаарындагы армиянын штабында турган император Вильгельм IIни тактыдан баш тартуу зарылдыгына ынандыра алган жок. Вильгельм императорлук таажысын жоготкондугуна байланыштуу отставкага кеткен, бирок дагы эле Пруссиянын падышасы бойдон кала алат деп ойлогон. Бирок императордук конституция боюнча императордук таажы Пруссия таажысына байланган. Максимилиан аны бир таажыдан баш тартып, экинчисинен эмес, чындыкка дал келбегендигине ынандыра албаганда, Вильгельм чындыгында эки титулдан баш тартканын жана мураскор ханзаада мураскорлук укугунан баш тартууга макул болгондугун бир тараптуу жана жалган жарыялаган.  Андан көп өтпөй, ГСДП жетекчилиги канцелярияга келип, Эберт принц Максимилиандан өкмөттү ага өткөрүп берүүнү суранды.  Кабинеттин кыска жыйынынан кийин канцлер отставкага кетти жана конституцияга каршы аракет кылып, кызматын тапшырды. Эбертке өтүп, ошентип ал Германиянын канцлери жана Пруссиянын президенти болгон. Ал биринчи социалист, экинчи саясатчы жана эки кызматты ээлеген экинчи катардагы адам болгон.  Эберт Принц Максимилиандын өкмөтүн негизинен өзгөрүүсүз калтырган, бирок Пруссиянын Согуш министрине жана Пруссиянын аскердик командирине ГСДП кызматкерлерин дайындаган. Берлин аймагы.

Эберттин канцлер катары биринчи иш-аракети элди сабырдуулукка, көчөгө чыкпоого жана тынчтык менен тартипти калыбына келтирүүгө чакырган бир катар жарыяларды чыгаруу болду. Иштей албай калды. Андан соң Эберт Рейхстагда Шейдеман менен түшкү тамактанды жана аны суранганда, сыртта чогулган эл менен сүйлөшүүдөн баш тартты. Бирок Шейдеман мүмкүнчүлүктөн пайдаланып, жана коммунисттердин лидери Карл Либкнехт өзүнүн жолдоочуларына азыр мурдагы падышалык сарайда айткандарынын баарын алдын алуу үмүтү менен Германияны республика деп жарыялады. Ачууланган Эберт аны дароо жемелеп: "Сенин Республиканы жарыялоого укугуң жок!" Муну менен ал чечим монархиянын калыбына келтирилиши мүмкүн болсо да, шайланган улуттук ассамблеяга калтырылышы керек дегенди билдирген.  Ошол күнү Эберт принц Максимилиандан регент катары калуусун суранган, бирок четке кагылды.

Вильгельм II чындыгында 9-ноябрда тактыдан баш тартпагандыктан, 28-ноябрда император тактыдан баш тартууга расмий кол койгонго чейин Германия мыйзамдуу түрдө монархия бойдон кала берген.  Бирок Вильгельм армиянын жогорку командачылыгын Пауль фон Гинденбургга өткөрүп берип, андан кийин Нидерландия 10-ноябрда эртең менен өлкө иш жүзүндө мамлекет башчысысыз калды.

Жумушчулардын кеңештерине негизделген бүтүндөй социалисттик убактылуу өкмөт Эберттин жетекчилиги астында бийликти колго алмакчы болгон. Ал эл депутаттарынын Совети (Rat der Volksbeaustragten) деп аталды. Эберт өзүн кыйын абалда тапты. Ал ГСДПны бийликке алып келүүгө жетишти, эми ал социалдык реформаларды мыйзамга киргизип, жумушчу табынын абалын жакшыртууга мүмкүнчүлүк алды. Бирок революциянын натыйжасында ал жана анын партиясы бийликти ал жек көргөн солчулдар: спартакчылар жана көз карандысыздар менен бөлүшүүгө аргасыз болушкан. келечектеги өкмөткө үч министрди сунушташат. Бирок ошол эле күнү кечинде революциялык стюарддардын бир нече жүз жолдоочулары Рейхстагдын имаратын ээлешип, экспромттук талаш-тартыштарды өткөрүп жатышты. Алар эртеси күнү Убактылуу өкмөттү: Эл депутаттарынын Кеңешин аташ үчүн солдат жана жумушчу кеңештерин шайлоону талап кылышты. Революциячыл ынанымдарынан улам Эберт жумушчу кеңештерин түзүүнү жана ошону менен революциянын лидери болуу керектигин, ошол эле учурда Германиянын өкмөтүнүн формалдуу башчысы болуп кызмат кылууну чечкен.

10-ноябрда Эберт башчылык кылган ГСДП жаңы шайланган жумушчу жана солдат советтеринин көпчүлүгүнүн өз тарапкерлеринин арасынан чыгышын камсыз кылууга жетишти. Ошол эле учурда, ГКСДП аны менен иштешүүгө жана Эл депутаттарынын Кеңешинде, жаңы революциялык өкмөттө бийликти бөлүшүүгө макул болду. Эберт бирдиктүү социалисттик фронт үчүн ынтызар болгон чогулган кеңештерге эки социалисттик партиянын ортосундагы келишимди жарыялады жана ГСДП менен ГКСДПдан келген үч мүчөнүн паритетин бекитти.  Эберт менен Хаас ГКСДП үчүн биргелешкен төрага болуу. Ошол эле күнү Эбертке Жогорку командачылык (OHL) штабынын башчысы Вильгельм Гронер телефон чалып, аны менен кызматташууну сунуштады. Гронердин айтымында, ал Эбертке кээ бир талаптардын ордуна: большевизмге каршы күрөш, солдаттар жана жумушчулар кеңештеринин системасын токтотуу, улуттук чогулушту жана мыйзамдуулуктун абалына кайтып келүүнүн ордуна армиянын берилгендигин убада кылган.  Бул Гронердин айтымында, жашыруун линия боюнча күнүмдүк телефон сүйлөшүүлөрүн камтыган экөөнүн ортосундагы үзгүлтүксүз байланышты баштады.

Эл депутаттарынын Кеңеши түзөтүү

 
Элдик депутаттар Отто Ландсберг, Филипп Шейдеман, Густав Носке, Фридрих Эберт жана Рудольф Висселл 1918-жылдын аягында ГКСДП Кеңештен чыккандан кийин

Ички саясатта Эберттин жетекчилиги астында Эл депутаттарынын Кеңеши тарабынан тез арада бир катар социалдык реформалар киргизилген, анын ичинде жумушсуздук боюнча жөлөкпул сегиз сааттык жумуш күнү, 20 жаштан ашкан ар бир адам үчүн жалпы шайлоо укугу, дыйкандардын уюштуруу укугу жана жумушчулардын карылык, оорулуу жана жумушсуздук боюнча жөлөкпулдарынын көбөйүшү.[10]

1918-жылдын 12-ноябрындагы декрет менен Германиянын экономикасын «тынчтык шарттарына» өткөрүү максатында Экономикалык демобилизациялоо боюнча Рейх бюросу түзүлгөн. 1918-жылдын 22-ноябрында Рейхтин Азык-түлүк кеңсеси тарабынан «бардык айыл чарба бирикмелери тарабынан» жазылган «дыйкан жана жумушчу кеңештерине» шайлоо жөнүндө жобо чыгарылган. 1918-жылдын 23-ноябрында Экономикалык демобилизациялоо боюнча Рейх бюросу иш күнүнүн узактыгын, ооруп калган өргүүлөрдү, акы төлөнүүчү өргүүлөрдү, "жана Германиянын экономикасындагы эмгек мамилелеринин башка аспектилерин" жөнгө салган он эки жобону чыгарган. Экономикалык демобилизация боюнча бюронун 1918-жылдын 9-декабрында кабыл алынган декрети менен штаттын өкмөттөрү “коммуналдардан жана жамааттык союздардан жалпы кесиптик багыт берүү жана окуучуларды жайгаштыруу боюнча бөлүмдөрдү түзүүнү талап кылышы керек” деп каралган.[11]

1918-жылдын 23-ноябрында наабайканаларда саат 22:00гө чейин иштөөгө тыюу салган буйрук киргизилген. жана таңкы саат 6. 1918-жылы декабрда ден-соолук камсыздандыруусуна ээ болуу үчүн кирешенин чеги 2500дөн 5000 маркага чейин көтөрүлгөн. Мамлекеттик кызматкерлерге жана чиновниктерге да жайылтылган эркин чогулуштар жана бирикмелер укугу универсалдуу болуп, бардык цензура жоюлган. Gesindeordnung (1810-ж. Пруссияда жарыяланган кызматчынын ординасы) жокко чыгарылып, айыл чарба жумушчуларына карата бардык басмырлоочу мыйзамдар алынып салынган. 1919-жылы 24-январдагы Убактылуу буйрук айыл чарба кызматкерлерине ар кандай укуктарды берген. Мындан тышкары, эмгекти коргоо (согуш маалында токтотулган) жоболору калыбына келтирилип, басма сөз эркиндигин, дин эркиндигин жана сөз эркиндигин, саясий туткундарга мунапыс берүүнү белгилеген бир катар декреттер чыгарылган. Үйдө иштегендер үчүн коргоо чаралары да жакшырып, жана турак-жай менен камсыздоо жогорулатылды.[12]

1918-жылдын 23-декабрындагы декрет эмгек акы келишимдерин жөнгө салып, компетенттүү профсоюз органы менен компетенттүү иш берүүчүлөрдүн органынын ортосунда кандайдыр бир эмгек тармагында түзүлгөн эмгек акы келишими абсолюттук күчкө ээ, башкача айтканда, эч бир жумуш берүүчү башка эч кандай келишим түзө албайт деп белгилеген. өз демилгеси менен макулдашылган. Мындан тышкары, бардык талаш-тартыштарды чечүү үчүн бейтарап соттордун уюму түзүлдү. 1919-жылдын 4-январындагы декрет жумуш берүүчүлөрдү мурдагы жумушчуларын демобилизациялоо боюнча калыбына келтирүүгө мажбурлады, ошол эле учурда жумушчуларды негизсиз иштен бошотуудан коргоо чаралары иштелип чыкты. Өздөрүнө адилетсиз мамиле жасалганын сезген жумушчулар арбитраждык сотко кайрыла алышат жана зарыл болгон учурда демобилизациялоо органдары «кимди жумуштан бошотуп, кимди жумушта калтыруу керектигин аныктоого ыйгарым укуктарга ээ болгон». 1918-жылы 29-ноябрда жөлөкпул алуучулардын добуш берүү укугунан баш тартуу жокко чыгарылган.[13]

1918-жылдын декабрындагы өкмөттүн жарыясында дыйкандарга кайтып келген жоокерлерди "мурдагы иштеген жерине кайра жумушка орноштуруу жана жумушсуздарды жумуш менен камсыз кылуу" буйруса, ошол эле айда Жугендпфлеге (жаштардын жыргалчылыгы) колдоо боюнча маанилүү жарлык чыгарылган. 1918-жылы декабрда өкмөт Улуу согуш маалында киргизилген кош бойлуулук жана төрөт боюнча жөлөк пулду убактылуу улантууга уруксат берген, ал эми 1919-жылы январда чыккан декрет майып ардагерлерди ишке орноштурууну милдеттендирген. Өкмөт тарабынан 1919-жылдын 29-январында “Жерге жумушчуларды отурукташтыруу үчүн жер алуу жөнүндө”, “Жердештирүүнү жеңилдетүү үчүн 100 гектардан ашык үлүш жерлерди экспроприациялоо мүмкүндүгү” алдын ала айтылган Себептик Декрет чыгарылган. Бирок, 1928-жылга чейин 500 миң гектардан бир аз ашык гана жер бошотулуп, дыйкандардын 2,4% пайда көргөн.[14]

Кошумчалай кетсек, Эберттин өкмөтү азык-түлүк запастарын кайра көчүрдү жана жарандык авиацияны жайылтууга жана ок атуучу куралды сактоого чектөө киргизүүгө байланыштуу ар кандай жарлыктарды чыгарды.[15]

Жарандык согуш түзөтүү

Эл депутаттарынын Кеңеши түзүлгөндөн кийинки жумаларда Эберт жана ГСДПнын жетекчилиги немец коомундагы консервативдүү жана улутчул элементтердин (мамлекеттик кызматкерлер, куралдуу күчтөр, полиция, сот органдары) тарабында болуп, Германиянын күчтөрүнө каршы чыгышкан. революция. Акыркылар жумушчу кеңештери тарабынан түзүлгөн тартипке каршы чыгууну мүмкүн болушунча тезирээк жоюуну каалашкан.  Бирок жумушчу жана солдат кеңешиндегилердин көпчүлүгү өздөрүн өкмөттүн колдоочусу катары көрүшкөн. Спартакчылар гана жумушчулардын диктатурасын каалашкан.  Эберт менен Гронер Берлинде тартипти калыбына келтирүүнүн “программасын” иштеп чыгышып, Батыш фронттон кайтып келген армия бөлүктөрү кирип, 10дон баштап бардык жарым аскерлештирилген күчтөрдү куралсыздандырышкан. 15-декабрга чейин.  Бирок, он дивизия келгенден кийин, ынтымактуу күч катары калбастан, тарап кетишти. 16-декабрда Берлинде Рейхсратеконгресс (кеңештердин конгресси) чогулуп, 1919-жылдын 19-январына Улуттук чогулушка шайлоонун датасын белгилеген. Бирок ал ошондой эле аскер күчтөрүнүн катуу көзөмөлгө алынышын камсыз кылууга багытталган резолюция кабыл алган. граждандык екметтун, башкача айтканда, эл депутаттарынын Советинин. Ал ошондой эле профессионалдык офицердик корпуска каршы жоокерлер советтеринин кубаттуу позициясын талап кылган. Бул аскер жетекчилери үчүн кабыл алынгыс болгон жана OHL Берлин аймагында ыктыярдуу полкторду түзө баштады.[16]

Салгылашуу 24-декабрда Берлиндеги Шлосплацта (Берлин Шлоссунун салгылашы) башталган. 23-декабрда Аскер-Дениз Флотунун нааразы болгон мучелеру канцелярияны ээлеп, эл депутаттарын уй камагына салышкан. Эберт борбордун четине чогулган аскерлер жана телефон аркылуу OHLден жардам сурады. Түн ичинде Эберт бул аскерлерге 24-декабрда эртең менен кол салууга буйрук берген. Түштөн кийин салгылашуулар токтогондо, Аскер-деңиз күчтөрү талааны кармап турушкан, бирок алар казармаларына кайтып келип, кризисти токтотушкан.  Карл Либкнехт "Эберттин кандуу Рождествосу" деп атаган бул окуянын натыйжасында, ГКСДП членлери 29-нжы декабрда халк депутатларынын Советинден чыкдылар. Эртеси күнү, ГСДП мүчөлөрү Густав Носке жана Рудольф Висселл алардын ордун ээлешти жана ошол учурдан тартып өкмөттүк коммюникелерге "Эл депутаттарынын Кеңешинин" ордуна Рейхсрегиерунг (б.а. федералдык өкмөт) кол коюлду.  Ошол эле күнү спартакчылар ГКСДП менен калган байланыштарын үзүп, өздөрүн Германия Коммунисттик партиясы (ГКП) катары түзүштү.[17]

1919-жылдын 5-12-январындагы жума "Спартакчылардын көтөрүлүшү" деп аталып калган, бирок тарыхчылар муну туура эмес атоо катары карашат.  "Спартакчылардын көтөрүлүшү" Берлин жумушчуларынын жеңишке жетишти деп ойлогон нерсени кайтарып алуу аракети болгон. ноябрь революциясында жана алар азыр жоготуу процессинде болуп көрүнгөн. Триггер болор-болбос окуя болду: Берлин полициясынын башчысы, ГКСДП мүчөсү, анын кызматтан алынышын кабыл алуудан баш тартты. ГКСДП тилектештик демонстрациясын өткөрүүгө чакырды, бирок жүздөгөн адамдардын реакциясына таң калды. 5-январда шаардын борборуна миңдеген адамдар чогулду, алардын көбү куралчан. Алар гезиттерди, темир жол бекеттерин басып алышкан. ГКСДП менен ГКПнын өкүлдөрү Эберттин өкмөтүн кулатууну чечишти. Бирок, эртеси күнү чогулган эл өкмөттүк имараттарды басып алган жок, анткени аскерлердин күткөн колдоосу ишке ашпай калган. Эберт көтөрүлүштүн лидерлери менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзө баштаган, бирок ошол эле учурда аскердик аракеттерге даярданган. Носке Фрейкорптун (оңчул жарым аскерлештирилген уюму) командири болуп дайындалган жана Эберт Берлин аймагынын регулярдуу куралдуу күчтөрүн өкмөт тарабында мобилизациялоо үчүн иштеген. Фрейкорпс көтөрүлүштү ийгиликтүү жана кандуу басышкан.[18]

Германиянын президенти түзөтүү

 
Фридрих Эберт (оңдо), канцлер Вильгельм Куно менен (1923)

1919-жылы 11-февралда Веймарда Nationalversammlung (уюштуруу чогулушу) чакырылгандан беш күн өткөндөн кийин Германиянын биринчи президенттик шайлоосунда Эберт Веймар Республикасынын убактылуу президенти болуп шайланган. Ал жаңы конституция күчүнө киргенден кийин дагы ошол кызматта калды жана 1919-жылдын 21-августунда Reichspräsident катары ант берди.[1] Ал Германиянын тарыхында биринчи жолу демократиялык жол менен шайланган мамлекет башчысы, ошондой эле биринчи карапайым, биринчи социал-демократ, биринчи жарандык адам болгон. , жана бул кызматты ээлеген пролетардык тектүү биринчи адам. 1871-жылдан 1945-жылга чейин бирдиктуу немецтик рейх жашап турган буткул мезгилдин ичинде ал демократияга шексиз берилген жалгыз мамлекет башчысы да болгон.[2]

Эберттин президент катары биринчи милдеттеринин бири Версаль келишимин чечүү болгон. Келишимдин шарттары 1919-жылдын 7-майында ачыкка чыкканда, ал бардык саясий түстөгү немистер тарабынан оор «Диктат» катары каргышка калган, айрыкча, Германия келишимди негизинен тапшырган жана эч кандай сүйлөшүүлөрсүз кол коюуга буйрук бергендиктен. Эберт өзү келишимди "ишке ашыруу мүмкүн эмес жана чыдагыс" деп айыптаган. Бирок Эберт Германиянын келишимди четке кагууга мүмкүнчүлүгү жок экенин жакшы түшүнгөн. Ал эгерде Германия кол коюудан баш тартса, союздаштар Германияга батыштан кол салат деп ишенген. Коомдук пикирди тынчтандыруу үчүн ал Гинденбургдан эгер союздаштар согуштук аракеттерди жаңырса, армия туруштук бере алабы деп сурады. Ал армиянын туруштук бере ала турган мүмкүнчүлүгү бар болсо, келишимди четке кагууга үндөөрүн убада кылды. Гинденбург, Гронердин кээ бир түртүшү менен, армия согушту чектелген масштабда да уланта албайт деген жыйынтыкка келген. Эберттин өзүнө айткандын ордуна, ал Гронерди армиянын корутундусун президентке жеткирүү үчүн жиберди. Ошентип, Эберт Улуттук чогулушка келишимди бекитүүнү сунуш кылды, ал 9-июлда көпчүлүк добуш менен кабыл алды.[19]

Коммунисттик күчтөргө, ошондой эле баш ийбеген социалисттерге каршы өкмөттүн күрөшү Эберт президент болгондон кийин улантылды. 1919-жылдын январынан май айына чейин кээ бир райондордо жай бою Германияда граждандык согуш улантылды. 19-январдагы шайлоолор демократиялык партиялар үчүн (ГСДП, Zentrum жана ГДП) бекем көпчүлүктү кайтарып бергенден бери, Эберт революциячыл күчтөрдүн мыйзамдуулугу калбай калганын сезди. Ал эми Носке менен бирге мурда Берлинде улуттук масштабда иштеп келген кучтерду жумушчу советтерин таркатуу жана укук тартибин калыбына келтируу учун колдонушту.[17]

1920-жылы март айында Фрейкорптун кээ бир элементтеринин оңчул Капп Путчунун учурунда өкмөт, анын ичинде Эберт Берлинден качууга аргасыз болгон. Бирок мамлекеттик кызматкерлердин өзүн-өзү жарыялаган өкмөттү кабыл алуудан баш тартуусу жана мыйзамдуу министрлер кабинетинин жалпы иш таштоосу соккунун кыйрашына алып келди. Ал аяктагандан кийин Рур аймагындагы иш таштаган жумушчулар жумушка кайтуудан баш тартышты. ГКСДП жана ГКПнын мүчөлөрү жетектеген алар өкмөттүн бийлигине куралдуу каршылык көрсөтүштү. Андан кийин өкмөт Рур көтөрүлүшүн күч менен басуу үчүн Рейхсвердин жана Фрайкорптун (Freikorps) аскерлерин жиберген.

Критикалык мезгилде шайлоо кампаниясын болтурбоо үчүн Рейхстаг 1922-жылдын 24-октябрында конституцияны өзгөрткөн квалификациялуу көпчүлүк добуш менен 1925-жылдын 25-июнуна чейин өзүнүн ыйгарым укуктарын узарткан.[5]

Президент катары Эберт Вильгельм Куно жана Ханс Лютер сыяктуу борборчул-оңчул адамдарды канцлер кылып дайындады жана Веймар конституциясынын 48-беренесине ылайык, анын кеңири ыйгарым укуктарын катуу пайдаланды. Мисалы, ал Капп Путч (Kapp Putsch) жана Пиво Путч (Beer Hall Putsch) менен күрөшүү үчүн 48-берененин ыйгарым укуктарын колдонгон. 1924-жылга чейин ал президенттин өзгөчө ыйгарым укуктарын жалпысынан 134 жолу колдонгон.[20]

Граждандык согуштан кийин ал саясатты солчулдар менен оңчулдардын, жумушчулар менен бизнес ишканаларынын ээлеринин ортосундагы «тең салмактуулук саясатына» өзгөрткөн. Бул аракетинде ал морт коалиция саясатын карманган. Бул кээ бир көйгөйлөргө алып келди, мисалы, 1923-жылдагы кризис учурунда ГСДП тарабынан кошумча компенсациясыз көбүрөөк жумуш убактысын кабыл алуу, ал эми консервативдик партиялар акыры компромисстин башка элементин, байлар үчүн атайын салыктарды киргизүүнү четке кагышты.[5]

Өлүм түзөтүү

 
Эберттин жаназасы

Эберттин өт жолдорунун таш пайда болуп, тез-тез холецистит менен ооручу. Эберттин оңчул душмандарынын катаал чабуулдары, анын ичинде жалаа жана шылдыңдоо, Эберт сот системасы аркылуу калыбына келтирүүгө аракет кылганда, көбүнчө сот органдары тарабынан колдоого алынган. Ал кол салуулардан дайыма коргонуу зарылчылыгы да анын ден соолугуна зыян келтирди. 1924-жылы декабрда Магдебургдун соту 1918-жылдын январындагы иш таштоодогу ролу үчүн Эбертти "өз өлкөсүнө чыккынчы" деп атаган журналистке айып пул салган, бирок сот ошондой эле катуу мыйзамдуулук жагынан Эберт чындыгында мамлекетке чыккынчылык кылганын айткан. . Бул процесстер ага бир аз убакытка чейин медициналык жардамга кайрыла алган жок, анткени ал көрсөтмө берүүгө даяр болгусу келген.[4]

Эберт 1925-жылдын февраль айынын ортосунда грипптен катуу ооруп калган. Анын абалы кийинки эки жумада начарлап, ошол учурда ал өт баштыкчасынын дагы бир эпизодунан жабыркап жатат деп ойлошкон. Ал 23-февралга караган түнү катуу сепсиске кабылып, эртеси күнү таңга маал аппендицит болуп чыкты (аны Август Биер жасаган) шашылыш аппендэктомияга дуушар болгон. Төрт күндөн кийин ал 54 жашында септикалык шоктон каза болгон.[21]

Эберттин сөөгү Гейдельбергге коюлган. Аны акыркы сапарга узатуу аземинде бир нече жогорку даражалуу саясатчылар жана профсоюздун лидери сөз сүйлөштү, ошондой эле протестант министри: Херман Маас, Гейдельбергдеги Ыйык Рух чиркөөсүнүн пастору (1930-жылга чейин ал лютерандык жана католиктик жыйналыштар тарабынан колдонулган). Ошентип, сыйынууга катышуу менен Маас өзүнүн чиркөөсүндө жана саясий консерваторлордун арасында кандайдыр бир жаңжалды жаратты, анткени Эберт ачык эле атеист болгон (Эберт католик катары чөмүлтүлгөнү менен, ал акыркы оорусуна чейин көп жылдар мурун христиандык каададан расмий түрдө баш тарткан).[21]

Дагы караңыз түзөтүү

Булактар түзөтүү

  1. 1.0 1.1 https://www.focus.de/wissen/mensch/
  2. 2.0 2.1 архив көчүрмөсү. Текшерилген күнү 22 -декабрь (бештин айы) 2022. Түп булактан архивделген күнү 22 -декабрь (бештин айы) 2022.
  3. https://web.archive.org/web/20140711164442/http://www.dhm.de/lemo/html/biografien/EbertFriedrich/index.html
  4. 4.0 4.1 Herzfeld, Hans, ed. (1963). Geschichte in Gestalten:1:A-E (German). Fischer, Frankfurt. pp. 335–336.
  5. 5.0 5.1 5.2 Harenberg Personenlexikon: Ebert, Friedrich. Harenberg Lexikon Verlag, Dortmund. 2000. pp. 274–275.
  6. Eberhard Pikart: Der deutsche Reichstag und der Ausbruch des Ersten Weltkriegs, in: Der Staat 5, 1966, pp 58 ff
  7. Haffner, Sebastian (2002). Die deutsche Revolution 1918/19 (German). Kindler. ISBN 3-463-40423-0.
  8. https://web.archive.org/web/20110718232941/http://www.ebert-gedenkstaette.de/ebert_leben1918.html
  9. https://www.bpb.de/themen/erster-weltkrieg-weimar/weimarer-republik/
  10. The Kings Depart: The Tragedy of Germany: Versailles and the German Revolution by Richard M. Watt
  11. Farm labor in Germany, 1810–1945; its historical development within the framework of agricultural and social policy by Frieda Wunderlich
  12. AQA History: The Development of Germany, 1871–1925 by Sally Waller
  13. https://www.marxists.org/archive/rosenberg/history-weimar/ch02.htm
  14. https://archive.org/details/technicalsurveyo00inte
  15. William Shirer, The Rise and Fall of the Third Reich (Touchstone Edition) (New York: Simon & Schuster, 1990)
  16. https://www.zaar.uni-muenchen.de/download/doku/historische_gesetze/mo-nr_9_anordnug-ue.pdf
  17. 17.0 17.1 архив көчүрмөсү. Текшерилген күнү 23 -декабрь (бештин айы) 2022. Түп булактан архивделген күнү 19 -март (жалган куран) 2015.
  18. https://www.schultreff.de/referate/geschichte/r0045t00.htm
  19. William Shirer, The Rise and Fall of the Third Reich (Touchstone Edition) (New York: Simon & Schuster, 1990)
  20. https://archive.org/details/diedeutscheninih00kroc
  21. 21.0 21.1 https://news.google.com/newspapers?nid=860&dat=19250224&id=qdQrAAAAIBAJ&pg=6522,2262802