Википедия

Кодулоо

Кодулоо — кордоо, коркутуу, күч колдонуу же агрессивдүү үстөмдүк кылуу, мажбурлоо, намысына тийип таарынтуу. Мындай жүрүм-турум көп учурда кайталанып турат жана адатка айланат.

Бир маанилүү шарты кодулоо кылган жана ага кабылган адамдардын ортосунда физикалык же социалдык күчтүн тең салмактуулугунун бузулушу. Бул тең салмактуулуктун бузулушу кодулоону жөнөкөй чыр-чатактан айырмалайт[1][2].

Кодулоо агрессивдүү жүрүм-турумдун субкатегориясы, ал душмандык ниет, күчтүн тең салмаксыздыгы жана кайталанып туруусу менен мүнөздөлөт[3].

Кодулоо маданияты адамдар бири-бири менен өз ара аракеттенген ар кандай контекстте өнүгүшү мүмкүн. Бул мектеп, үй-бүлө, жумуш орду, үйдү жана конуштарды камтышы мүмкүн. Заманбап маданияттагы зомбулуктун негизги платформасы социалдык медиа сайттары болуп келет.

Түрлөрү

түзөтүү

Физикалык

түзөтүү

Физикалык кодулоо — кимдир бирөөнүн денесине зыян келтирген же мүлкүнө зыян келтирген ар кандай зомбулук.

Уурдоо, түртүү, уруп-сабоо, мушташуу жана атайылап кимдир бирөөнүн мүлкүн жок кылуу — физикалык кодулоонун түрлөрү. Кээде өспүрүмдөрдүн бейкалыс пикиринен улам жаштардын топтору курдаштарын бутага алып, аларды өзүнчө бөлүп салышат. Бул аларды классташтары шылдыңдап, кыйнап, "ур-токмокко" алынган жагдайга алып келиши мүмкүн.

Физикалык кодулоо убакыттын өтүшү менен күчөп, зыяндуу кесепеттерге же өлүмгө алып келиши мүмкүн, ошондуктан көптөр андан ары күчөшүн алдын алуу үчүн аны тез арада токтотууга аракет кылышат.

Оозеки

түзөтүү

Оозеки кодулоо — кодулоонун эң кеңири тараган түрлөрүнүн бири. Бул сүйлөө аркылуу, үнүн туура эмес жолдо колдонуу же дене тилинин кандайдыр бир формасы менен жүргүзүлгөн жана эч кандай күч колдонуу камтыбаган кодулоо.

Кодулоо адатта ушул түрүнөн башталат жана төмөнкүлөрдүн бирин камтыйт:

  • кемсинтерлик ысымдар менен чакыруу жана лакап ат коюу;
  • кимдир бирөө жөнүндө ушак таратуу же калп айтуу;
  • кимдир бирөөнү коркутуу;
  • көпчүлүк учурда негизсиз кимдир бирөөгө орой же таш боор үн менен кыйкыруу же сүйлөшүү;
  • кимдир бирөөнүн үнүн же сүйлөгөнүн шылдыңдоо;
  • кимдир бирөөнүн үстүнөн күлүү;
  • кимдир бирөөнү кыйноо үчүн дене тилин (мисалы, ортоңку манжаны көрсөтүү) колдонуу;
  • кимдир бирөөнү кемсинтүү же башка жолдор менен шылдыңдоо.

Мамилелүү

түзөтүү

Мамилелер аркылуу кодулоо (кээде социалдык агрессия деп аталат) — башкаларга зыян келтирүү үчүн мамилелерди колдонгон кодулоонун түрү[4]. Бул термин ошондой эле кимдир бирөөнүн аброюна же социалдык абалына зыян келтирүү максатында жасалган ар кандай кодулоону билдирет, бул физикалык жана оозеки кодулоого кирген ыкмалар менен байланышы бар.

Мамиле аркылуу кодулоо — жаштар арасында, айрыкча кыздар арасында кеңири тараган кодулоонун бир түрү. Социалдык четтетүү (кимдир бирөөнү кемсинтүү же өзүн «четтетилгендей» сезүү) аркылуу кодулоо — эң кеңири тараган түрлөрүнүн бири. Физикалык зомбулуктан айырмаланып, мамиле кылуу аркылуу буллинг ачык эмес жана байкалбай узак убакытка созулушу мүмкүн[5].

Кибер

түзөтүү
 
Интернеттин жайылышы менен кибер кодулоо дагы кеңири тараган

Кибер кодулоо — башка адамды кысымга алуу, коркутуу, уятка калтыруу же бутага алуу үчүн технологияларды колдонуу. Бул электрондук почта, мессенджерлер, социалдык тармактар, тексттик билдирүүлөр жана уюлдук телефондор аркылуу коркутууну камтыйт[6]. Кибер кодулоо башталгыч класстарга караганда чоң класстарда көбүрөөк кездешет.

Интернетте адамдардын жоопкерчилиги чектелүү жана маалыматты ылгоо шарты жок[7]. Кодулоо үчүн технологияларды колдонуу кимдир бирөөнүн онлайн аброюна зыян келтириши мүмкүн. Интернетте жарыяланган маалымат, эгерде аны ошол жерге койгон адам алып салбаса, анда ал жерде түбөлүккө калат. Келечектеги жумуш орундары жана адамдар башкалардын санариптик изин жана башкаларга жасаган мамилеңизди көрө алышат. Кибер кодулоонун дагы бир көйгөйү — башка адамдардын аралашуусу. Технологияларды, айрыкча социалдык медианы колдонуу, башкаларга позитивдүү же терс болобу, контентти кайра жайгаштырууга же бөлүшүүгө мүмкүнчүлүк берет.

Мүнөздөмөлөрү

түзөтүү

Бейбаштар жана шериктери

түзөтүү

Бейбаштардын өзүн баалоо сезими боюнча жүргүзүлгөн изилдөөлөр эки анжы натыйжаларды берди[8]. Кээ бир бейбаштар текебер жана нарциссист болсо, алар ошондой эле кодулоо уятын же тынчсызданууну жашыруу же өзүн баалоо сезимин жогорулатуу үчүн курал катары колдоно алышат: башкаларды кемсинтүү менен, бейбаш өзүн күчкө ээ экенин сезет. Бейбаштар кызганычтан же өздөрү да кодулоого кабылгандыктан улам кодулоого барышы мүмкүн[9].

Изилдөөчүлөр депрессия[10] жана жеке бузулуштар[11], ошондой эле ачуулануу жана күч колдонуу, агрессивдүү жүрүм-турумга көз карандылык, башкалардын иш-аракеттерин душмандык деп жаңылыш түшүнүү, өзүн баалоо сезимин сактоо жана обсессивдүү же катуу иш-аракеттерге катышуу сыяктуу башка тобокелдик факторлорун аныкташкан[12]. Ушул факторлордун айкалышы бул жүрүм-турумдун себептери болушу мүмкүн[13]. Жаштарды изилдөөдө антисоциалдык мүнөздөмөлөрдүн жана депрессиянын айкалышы жаштардын зордук-зомбулугун эң жакшы аныктаган, ал эми видео оюндардагы зордук-зомбулук жана телекөрсөтүү зордук-зомбулук мындай жүрүм-турумду алдын ала көрө алган эмес[14].

Ошондой эле, зомбулукка генетикалык мүнөздөмө же мээнин бузулушу себеп болушу мүмкүн[15]. Ата-энелер кичинекей балага агрессивдүү жүрүм-турумду чектөө үчүн эмоционалдык жөнгө салууну жана көзөмөлдү өрчүтүүгө жардам бере алышса, кээ бир балдар үй-бүлөлөрүнө болгон ишенимсиздигинен, натыйжасыз тартиптен жана стресстүү үй-бүлөлүк жашоо жана душман бир туугандар сыяктуу айлана-чөйрө факторлорунан улам бул көндүмдөрдү өрчүтө алышпайт. Андан тышкары, айрым изилдөөчүлөрдүн айтымында, бейбаштар жашоого негативдүү көз карашта болуп, начар окушат. Доктор Кук мындай дейт: «Бейбашка башкалар менен болгон көйгөйлөрүн чечүү кыйынга турат, ошондой эле академиялык көрсөткүчтөрү төмөн болот. Ал, адатта, башкаларга карата негативдүү көз карашта жана ишенимде болот, өзү тууралуу жаман ойдо болот, чыр-чатак жана начар тарбия менен мүнөздөлгөн үй-бүлөлүк чөйрөдөн чыгат, мектепти терс нерсе деп эсептейт жана курдаштарынын терс таасири астында болот»[16].

Тескерисинче, айрым изилдөөчүлөр кээ бир бейбаштар психологиялык жактан күчтүү жана курдаштарынын арасында жогорку социалдык абалга ээ, ал эми алардын курмандыктары эмоционалдык жактан кыйналып, социалдык жактан маргиналдаштырылгандар деп божомолдошот[17]. Курдаштар көбүнчө бейбаштын иш-аракеттерин жайылтышат, ошондой эле бул курдаш топтордун мүчөлөрү көңүл ачуунун булагы катары бири-бирин шылдыңдоо, элден четтетүү, мушташуу жана кемсинтүү сыяктуу жүрүм-турумга катышышат. Башка изилдөөчүлөр болсо бейбаштардын аз гана бөлүгү, өз кезегинде кордук көрбөгөндөр, мектепке баруудан ырахат алышат жана ооруга байланыштуу эс алууга эң аз чыгышат деп ырасташкан[18].

Изилдөөлөр көрсөткөндөй, кодулоого катышкан чоңдордун авторитардык мүнөзү бар, алар башкарууну же үстөмдүк кылууну абдан каалашат[19]. Ошондой эле, кол алдындагыларга карата бейкалыс көз караш өзгөчө күчтүү тобокелдик фактору болушу мүмкүн деп божомолдонууда[20].

Байкоочулар

түзөтүү

Көп учурда, кодулоо зомбулукка тиешеси жок адамдардын чоң тобунун катышуусунда болот. Көпчүлүк учурларда, бул топтун зомбулукка каршы иш-аракеттерине нааразылык билдирип, үн катуудан коркууну пайда кылган, көпчүлүктүн колдоосуна ээ болгон иллюзияны жаратуу жөндөмү бейбаштын өзүндө болот. Эгерде «кодулоо менталитети» кайсы бир топто алгачкы стадиясында натыйжалуу түрдө токтотулбаса, анда кодулоо ал топтун ичинде кабыл алынган же колдоого алынган ченем болуп калат[21].

Өзүлөрүнүн «достук тобун» же «колдоо тобун» түзө алган көрүүчүлөр, башкаларга караганда, зомбулукка каршы сүйлөөгө көбүрөөк жакын экендиги аныкталган.

Курмандыктар

түзөтүү

Курмандыктардын физикалык жана психикалык жактан алсыз болушу, ошондой эле эмоционалдык жактан оңой эле жабыркоо сыяктуу өзгөчөлүктөрү бар.[16] Ошондой эле аларда ашыкча салмак же кандайдыр бир физикалык деформация сыяктуу бейбаштарга оңой кол салуучу физикалык өзгөчөлүктөр болушу мүмкүн. Балдар физикалык зомбулукка көбүрөөк дуушар болушат, ал эми кыздар кыйыр түрдө көбүрөөк дуушар болушат.[22]

Өзүн-өзү баалоо сезиминин төмөндүгү кодулоонун курмандыгы болуунун көп кездешкен белгиси катары аныкталган. Салттуу буллингдин курмандыктары буллингге кабылбаган студенттерге салыштырмалуу төмөнүрөөк глобалдык, социалдык, денеге байланыштуу жана эмоционалдык өзүн-өзү баалоо сезимине ээ. Ал эми кибербуллингдин курмандыгынын өзүн-өзү баалоо сезими кодулоого кабылбаган студенттерге караганда төмөн болбошу мүмкүн, бирок денеге байланыштуу өзүн-өзү баалоо сезими салттуу бейбаштар жана буллингдин курмандыктарына караганда жогору болушу мүмкүн[23].

Ошондой эле, кодулангандар өздөрүнүн көңүлдөрүн ойлобостон, башкалардын көңүлүн ачуу үчүн өзүн төмөн түшүргөн же өзүн-өзү кемсинткен тамашаларды колдонушат[24].

Кодулоого кабылган балдарда көбүнчө физикалык же эмоционалдык өзгөрүүлөр байкалат, мисалы: мектепке баруудан коркуу, баш ооруга даттануу же табиттин жоголушу, мектептеги иш-чараларга кызыгуунун жоктугу, достору же үй-бүлөсү менен убакыт өткөрүү, мектептен башка коомдук жайларда кодулоого кабылуудан коркуп, коомчулукка чыгуудан тартынуу жана жалпысынан манайы чөккөн абалда жүрүү.

Кесепеттер

түзөтүү

Кодулоого кабылгандарда узак мөөнөттүү эмоционалдык жана жүрүм-турумдук көйгөйлөр жаралышы мүмкүн[25]. Кодулоого кабылуу жалгыздыкка, депрессияга, тынчсызданууга алып келиши мүмкүн, өзүн төмөн баалоого алып келет жана ооруга сезгичтикти жогорулатат[23]. Кодулоо жаш балдардын коомчулукка адаптациялануусун бузат, ошондой эле мурун өздөрү бейбаш болгон кодулоого кабылгандар социалдык жактан андан дагы чоң кыйынчылыктарга дуушар болушат. Психикалык саламаттык боюнча отчётто ошондой эле кодулоо тамактануунун бузулушуна, тынчсызданууга, дене дисморфиясына жана башка терс психологиялык таасирлерге тиешеси бар экендиги аныкталган[26]. Кодулоого кабылгандын да, залымдын да жалгыздыктын деңгээли жогору экени аныкталган[23].

Айрымдар кодулоодон сабак алып, адамды күчтөндүрөт деп ырасташат. Балдарды өнүктүрүү боюнча адис Хелен Гулдберг балага "талаш-тартыштарды кантип башкарууну жана башкалар менен өз ара аракеттенүү жөндөмүн кантип өркүндөтүүнү" үйрөтө аларын жана мугалимдер кийлигишпей балдарды кодулоого өздөрү жооп берүүгө калтырышы керек деп ырастаганда, талаш-тартыштарды жаратты[27]. Бирок, башкалар, бул кадимки эле курдаштардын ортосундагы чыр-чатактарга гана тиешелүү экенин, кодулоого кабылгандарга тиешелүү эмес экенин белгилешкен[1].

Балдарга, камкорчуларга жана мугалимдерге буллингге каршы күрөшүү көндүмдөрүн үйрөтүү кодулоону азайтуунун натыйжалуу узак мөөнөттүү каражаты жана жеке адамдар үчүн баалуу көндүмдөрдүн топтому болуп саналат[28].

Контекст

түзөтүү

Интернет

түзөтүү

Кибербуллинг - бул технологияларды колдонуу менен жасалган ар кандай зомбулук. Бул зомбулуктун түрү ата-энелердин көзөмөлүнүн жоктугунан улам оңой эле байкалбай калышы мүмкүн.[29] Залым башка бирөөнүн кейпин кийип алышы мүмкүн болгондуктан, бул буллингдин эң жашыруун түрү болуп эсептелет.[30] Кибербуллинг электрондук почта, мессенджерлер, тексттик билдирүүлөр, веб-сайттар жана социалдык тармактарды пайдаланууну аркылуу адамдын намысына шек келтирүүнү камтыйт.[31] Кибербуллингдин жайылышын токтотуу үчүн атайын көзмөлдөөчү уюмдар түзүлгөн.[32]

Майыптык

түзөтүү

Майыптар зомбулукка жана кордукка көп дуушар болушат жана мындай иш-аракеттер жек көрүү кылмышы катары каралат[33]. Кодулоонун мындай түрү майыптар коляскасында отургандар же эриндери жарака кеткендер сыяктуу физикалык жактан деформацияланган адамдар сыяктуу көзгө көрүнгөн майыптар менен гана чектелбейт, ошондой эле аутизм жана өнүгүү координациясынын бузулушу сыяктуу өнүгүү мүмкүнчүлүгү чектелгендерге карата дагы болот[34].

Буга кошумча көйгөй, үйрөнүүсү начар адамдар көп учурда башкаларга нерселерди түшүндүрө албагандыктан, нааразычылыгын билдиришкенде, ишенбөөчүлүккө же четке кагууга көбүрөөк дуушар болушат.

ЛГБТ

түзөтүү

Гей жана лесбиян жаштары гетеросексуал жаштарга караганда кодулоо тууралуу көбүрөөк кабарлашат, айрыкча мектептерде[35]. Гей болгондору үчүн кодулоого кабылган жаштар өздөрүн коопсуз сезе албагандары үчүн, алардын арасында депрессия жана тынчсыздануу, анын ичинде суицид жана суицид аракеттери көбөйөт[36]. ЛГБТ жаштар кодулоодон кутулуу үчүн өздөрүн гетеросексуал адам катары алып жүрүүгө аракет кылышы мүмкүн, бул дагы стресске алып келет[36].

Мектеп

түзөтүү

Кодулоону, күнүмдүк жашоонун ажырагыс бөлүгү болгон кадимки уруштан айырмалоо маанилүү[1]. Кадимки уруш же чыр-чатактан айырмаланып, кодулоо — башка окуучунун көбүрөөк бийликке ээ болгондуктан (физикалык, социалдык же башка) атайылап жасаган системалуу жана кайталанган кордугу.

Кодулоо мектептин имаратынын дээрлик бардык бөлүктөрүндө же анын айланасында болушу мүмкүн, бирок дене тарбия сабактарында жана эс алуу сыяктуу иш-чараларда көбүрөөк кездешиши мүмкүн. Ошондой эле мектептин коридорунда, дааратканада, автобустарда жана автобустарды күтүп жатканда, ошондой эле топтук жумушту жана/же мектептен кийинки иш-чараларды талап кылган класстарда кордук көрсөтүлөт. Мектептеги буллинг кээде бир окуучуну пайдаланып же четтетип, кийинки курмандыкка айланууну каалабаган күбөлөрдүн ишенимдүүлүгүн алган окуучулардын тобунан турат.

Мугалимдер кодулоону алдын алууда жана ага кийлигишүүдө маанилүү ролду ойношот, анткени алар убактысынын көпчүлүгүн окуучулар менен өткөрүшөт[37]. Бирок, кодулоо мугалимдер жана мектеп тутуму тарабынан да болушу мүмкүн; атүгүл зомбулукка каршы саясатка ачык милдеттенмелерди сактаган күндө дагы тутумда тымызын же жашыруун кыянаттыкка, кемсинтүүгө же четтетүүгө оңой эле дуушар боло турган бийликтеги оома учурлар бар[38].

Жумуш

түзөтүү

Жумуш ордунда кодулоого кабылуу — жумушчунун жумуш ордунда башкалардын жаман мамилесине дуушар болуп, зыян тартуу. Жумуш ордундагы агрессиянын бул түрү өзгөчө кыйын, анткени мектептеги кодулоонун типтүү түрлөрүнөн айырмаланып, жумуш ордундагы буллинг көбүнчө алардын уюмунун жана коомунун белгиленген эрежелери жана саясатында иштейт. Жумуштагы кодулоо көпчүлүк учурларда бийлик ээ болгон адам тарабынан жасалган деп айтылат. Кордук көрсөткөң адамдар теңтуштары, кээде кол алдындагылары болушу мүмкүн[39].

Булактар

түзөтүү
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 Burger, C. (2022). "School bullying is not a conflict: The interplay between conflict management styles, bullying victimization and psychological school adjustment". (англ.) International Journal of Environmental Research and Public Health. 19 (18): 11809. PMID 36142079. Текшерилген күн: 08.04.2023.
  2. ↑ Juvonen, J.; Graham, S. (2014). "Bullying in Schools: The Power of Bullies and the Plight of Victims". (англ.) Annual Review of Psychology. 65: 159–85. PMID 23937767.
  3. ↑ Burger, Christoph; Strohmeier, Dagmar; Spröber, Nina; Bauman, Sheri; Rigby, Ken (2015). "How teachers respond to school bullying: An examination of self-reported intervention strategy use, moderator effects, and concurrent use of multiple strategies". (англ.) Teaching and Teacher Education. 51: 191–202. doi:10.1016/j.tate.2015.07.004.
  4. ↑ Breakstone, Steve; Dreiblatt, Michael; Dreiblatt, Karen (2009). How to Stop Bullying and Social Aggression: Elementary Grade Lessons and Activities That Teach Empathy, Friendship, and Respect. Thousand Oaks, CA: Corwin Press. p. 9.
  5. ↑ Norton, Chris. "What is the Definition of Relational Bullying / Social Bullying - BRIM Anti-Bullying Software". BRIM Anti-Bullying Software. Archived from the original on 2016-12-01. Retrieved 2016-11-30.
  6. ↑ "Cyberbullying". kidshealth.org. Archived from the original on 2016-12-01. Текшерилген күн: 09.04.2023.
  7. ↑ Affairs (ASPA), Assistant Secretary for Public (2019-09-24). "What Is Cyberbullying".
  8. ↑ Batsche, George M.; Knoff, Howard M. (1994). "Bullies and their victims: Understanding a pervasive problem in the schools". School Psychology Review. 23 (2): 165–175. doi:10.1080/02796015.1994.12085704. Архивделген.
  9. ↑ Levinson, Edward M.; Levinson, Edward M. (2004). "Assessment of Bullying: A Review of Methods and Instruments". Journal of Counseling & Development. 82 (4): 496–503. Текшерилген күн: 10.04.2023.
  10. ↑ Patterson G (December 2005). "The bully as victim?". Paediatric Nursing. 17 (10): 27–30. PMID 16372706.
  11. ↑ Kumpulainen, K. (2008). "Psychiatric conditions associated with bullying". International Journal of Adolescent Medicine and Health. 20 (2): 121–132. PMID 18714551.
  12. ↑ Hazlerr, R. J.; Carney, J. V.; Green, S.; Powell, R.; Jolly, L. S. (1997). "Areas of Expert Agreement on Identification of School Bullies and Victims". School Psychology International. 18 (1): 5–14. doi:10.1177/0143034397181001.
  13. ↑ Craig, W.M. (1998). "The relationship among bullying, victimization, depression, anxiety, and aggression in elementary school children". Personality and Individual Differences. 24 (1): 123–130. doi:10.1016/S0191-8869(97)00145-1.
  14. ↑ Ferguson, Christopher J. (2011). "Video Games and Youth Violence: A Prospective Analysis in Adolescents" (PDF). Journal of Youth and Adolescence. 40 (4): 377–91. doi:10.1007/s10964-010-9610-x. PMID 21161351.
  15. ↑ Ball, H.A. (Jan 2008). "Genetic and environmental influences on victims, bullies and bully-victims in childhood". Journal of Child Psychology and Psychiatry. 49 (1): 104–12. doi:10.1111/j.1469-7610.2007.01821.x. PMID 18181884.
  16. ↑ 16.0 16.1 Cook, Clayton R.; Williams, Kirk R.; Guerra, Nancy G.; Kim, Tia E.; Sadek, Shelly (2010). "Predictors of Bullying and Victimization in Childhood and Adolescence: A Meta-analytic Investigation" (PDF). School Psychology Quarterly. 25 (2): 65–83. doi:10.1037/a0020149. Текшерилген күн: 10.04.2023.
  17. ↑ Juvonen (2003) Bullying Among Young Adolescents: The Strong, the Weak and the Troubled Pediatrics, Бештин айы, 2003. Текшерилген күн: 10.04.2023.
  18. ↑ "Bullies are the healthiest pupils". Education. BBC News. BBC. 1999-12-14. Текшерилген күн: 10.04.2023.
  19. ↑ Carroll M. Brodsky (1976). The Harassed Worker. Lexington Books. ISBN 978-0-669-01041-1.
  20. ↑ Ashforth, Blake (1994). "Petty Tyranny in Organizations". Human Relations. 47 (7): 755–778. doi:10.1177/001872679404700701.
  21. ↑ "New Tactics To Tackle Bystander's Role In Bullying". Science News. Science Daily. Science Daily, LLC. 27.01.2009. Текшерилген күн: 10.04.2023.
  22. ↑ Vanderbilt, Douglas; Augustyn, Marilyn (2010). "The effects of bullying". Paediatrics and Child Health. 20 (7): 315–320. Текшерилген күн: 10.04.2023.
  23. ↑ 23.0 23.1 23.2 Burger, C.; Bachmann, L. (2021). "Perpetration and victimization in offline and cyber contexts: A variable- and person-oriented examination of associations and differences regarding domain-specific self-esteem and school adjustment". Int J Environ Res Public Health. 18 (19): 10429. doi:10.3390/ijerph181910429.
  24. ↑ Burger, C. (2022). "Humor styles, bullying victimization and psychological school adjustment: Mediation, moderation and person-oriented analyses". International Journal of Environmental Research and Public Health. 19 (18): 11415. doi:10.3390/ijerph191811415.
  25. ↑ Kipling D. Williams; Joseph P. Forgas; William Von Hippel (13 Май 2013). The Social Outcast: Ostracism, Social Exclusion, Rejection, and Bullying. Psychology Press. pp. 2–. ISBN 978-1-135-42338-4.
  26. ↑ "UK Mental Health Study" https://www.brandwatch.com/reports/uk-mental-health-study/view/ Текшерилген күн: 10.04.2023.
  27. ↑ Tanya (2009-02-02). "Child Development Academician Says Bullying Is Beneficial To Kids". News. Med India. Medindia.
  28. ↑ Positive Anti-Bullying Strategies by Melissa Graham. (англ.) Текшерилген күн: 10.04.2023.
  29. ↑ Kokkinos, C. M., Antoniadou, N., Asdre, A., Voulgaridou, K. (2016). "Parenting and internet behavior predictors of cyber-bullying and cyber-victimization among preadolescents". Deviant Behavior. 37 (4): 439–455. doi:10.1080/01639625.2015.1060087.
  30. ↑ Barlett, C. P., DeWitt, C. C., Maronna, B., Johnson, K. (2018). "Social media use as a tool to facilitate or reduce cyberbullying perpetration: A review focusing on anonymous and nonanonymous social media platforms". Violence and Gender. 5 (vio.2017.0057): 147–152.
  31. ↑ Jose Bolton; Stan Graeve (2005). No Room for Bullies: From the Classroom to Cyberspace. Boys Town Press. ISBN 978-1-889322-67-4. Retrieved 2013-10-29.
  32. ↑ Luxton, DD; June, JD; Fairall, JM (2012). "Social media and suicide: a public health perspective". Am J Public Health. 102 Suppl 2 (Suppl 2): S195–200. doi:10.2105/AJPH.2011.300608. PMC 3477910. PMID 22401525.
  33. ↑ Katherine Quarmby (2011). Scapegoat: Why We Are Failing Disabled People. Portobello Books Limited. ISBN 978-1-84627-321-6. Archived from the original on 2014-01-01.
  34. ↑ Clare Sainsbury (30 September 2009). Martian in the Playground: Understanding the Schoolchild with Asperger's Syndrome. SAGE Publications. ISBN 978-1-4462-4398-5.
  35. ↑ Berlan, Elise D.; Corliss, Heather L.; Field, Alison E.; Goodman, Elizabeth; Austin, S. Bryn (2010-01-28). "Sexual Orientation and Bullying Among Adolescents in the Growing Up Today Study". Journal of Adolescent Health. 46 (4): 366–371. doi:10.1016/j.jadohealth.2009.10.015. PMC 2844864. PMID 20307826.
  36. ↑ 36.0 36.1 coe.int Safe at school: Education sector responses to violence based on sexual orientation, gender identity/expression or sex characteristics in Europe Текшерилген күн: бугу айынын 5, 2023.
  37. ↑ Burger, C., Strohmeier, D., Kollerová, L. (2022). "Teachers can make a difference in bullying: Effects of teacher interventions on students' adoption of bully, victim, bully-victim or defender roles across time". Journal of Youth and Adolescence. 51 (12): 2312–2327. doi:10.1007/s10964-022-01674-6. ISSN 0047-2891. PMC 9596519. PMID 36053439.
  38. ↑ James Garbarino; Ellen deLara (2 September 2003). And Words Can Hurt Forever: How to Protect Adolescents from Bullying, Harassment, and Emotional Violence. Free Press. ISBN 978-0-7432-2899-2. Текшерилген күн: 10.04.2023.
  39. ↑ Rayner, C., & Cooper, C. L. (2006). Workplace Bullying. In Kelloway, E., Barling, J. & Hurrell Jr., J. (eds.), Handbook of workplace violence (pp. 47-90). Thousand Oaks, CA: Sage.
"https://ky.wikipedia.org/w/index.php?title=Кодулоо&oldid=444343" булагынан алынды