Маба (эл)

Маба (вадаи; өз аталышы — мабаа) — африкалык эл. Чад Республикасынын чыгышында (Ваддаи, Батха, Сила, Вади-Фера региондорунда) жана Судан (чек ара аймактарында жашайт). Маба элине масалит, мими, каранга, фала, рунга этностор жакын.
Жалпы саны 360 миң адам. Анын ичинде Чадда 310 миң, Суданда 50 миң.

Тил

Маба (bùrá mábàŋ) тилинде сүйлөшөт. Ал тил гипотезалык Нил-Сахара макроүй-бүлөсүнө кирет.
Кээ бирлери араб жана француз тилдерин билишет.

Дин

Басымдуу көпчүлүк мусулмандар (сүннөттөр).

Чарбалык иштер

Террасалык жана суугат дыйканчылык (буудай, майда таруу, пахта, жашылча). Малчылык (уй, эчки, кой). Төө багуу.

Кол өнөрчүлүк

Кол өнөрчүлүк (карапа, булгаары жана металл боюнча) өнүккөн.

Коом

Патриархалдык-феодалдык мамилелер үстөмдүк кылат. Касталык жана уруулук бөлүнүү, айылдык жамааттар сакталган. Аталык туугандык эсеп. Патрилокалдык нике

Турак жай

Маба компакттуу отурукташкан, үйлөр тик бурчтуу, жалпак топурак чатыры бар. Ичинен дубалдары геометрикалык оймо-чиймелер менен кооздолгон.

Кийим

Эркектердин кийими кең жеңдүү узун көйнөк, кең кыска шым, булгаары бут кийимден, аялдардын кийими жабык жакалуу узун көйнөктөн жана жоолуктан турат.

Тамак-аш

Маба негизинен жашылча соустары, жарма, кайнатылган тамактар ​​жана жашылча тамактары бар таруу токочтору менен азыктанат.

Тарых

16-кылымда Дарфур султандыктын таасири астында болгон мабанын алгачкы мамлекеттик бирикмеси пайда болгон.

1635-жылы маба этникалык тобунун лидери аль-Карим жихад урааны астында тунгур этникалык топтун династиясын кулатып, теократиялык Вадай мамлекетин негиздеген.

1635-жылдан 1870-жылга чейин Вадайдын борбору Уара шаары болгон, андан кийин - Абеше.

18-кылымда Вадай Дарфурга каршы күрөштү жетектеген.

1804-жылы Абд аль-Карим Сабун Вадайдын султаны болуп, мамлекеттин чек арасын кеңейте баштаган. Эннеди, Куфра, Жала жана Авдижа шаарлары аркылуу Бенгазиге барчу жаңы соода жолу иштелип чыккан. Монеталарды чыгаруу жана ок атуучу куралдарды чыгаруу башталды.

1871-жылы Султан Мухаммад Шариф Багирми султандыгын басып алган.

1909-жылы француз аскерлери Вадаи султандыктын жерлерин басып алышкан.

Булактар

• https://web.archive.org/web/20061011172819/http://enc.mail.ru/article/?1900020614
  
• https://www.booksite.ru/fulltext/1/001/008/072/229.htm
  
• https://dic.academic.ru/dic.nsf/enc1p/27814
  
• https://books.google.kg/books?id=QSNaCwwlFa8C&pg=PA303&lpg=PA303&dq=маба+народ&source=bl&ots=187cqZGv3u&sig=ACfU3U1OgXrNAQ-GkNvSA-qSBG6_MRxZFQ&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwja6_qFnqD5AhWulosKHWymCMYQ6AF6BAgFEAE#v=onepage&q=маба%20народ&f=false
  

• https://vslovarike.ru/значение-слова/маба(жеткиликсиз шилтеме)
  

• https://artsandculture.google.com/entity/m0cxsfx?hl=ru Archived 2022-07-30 at the Wayback Machine