Сумы облусу
Сумы облусу (укр. Сумська область) — Украинанын түндүк-чыгышындагы облусу. Батышта Украинанын Чернигов облусу, түндүгүнөн жана чыгышынан Орусия Федерациясы менен, түштүк-чыгышынан Харьков менен, түштүгүнөн Украинанын Полтава облустары менен чектешет. Облус 1939-жылдын 10-январында СССР Жогорку Советинин Президиумунун Указы менен Харьков облусунан бөлүнүп чыгуу менен түзүлгөн.
| Өлкө |
Украина |
|---|---|
| Административдик борбор | |
| Расмий тили | |
| Калкы |
↘ 1 034 364 [1] |
| Жыштыгы |
47,7 адам/км² |
| Деңиз денгээлинен бийиктиги • Бийик чекити |
|
| Тууралыгы | |
| Узундук | |
|
| |
| Коду ISO 3166-2 |
UA-59 |
| Телефон коду |
+380 54 |
| Интернет-домени |
sumy.ua; sm.ua |
| Расмий сайты | |
.svg)
Административдик борбору жана ири шаары — Сумы, башка ири шаарлары Конотоп, Шостка, Ахтырка, Ромный, Глухов, Лебедин, Кролевец, Тростянец, Белополье.
Тарыхы
түзөтүү17-кылымдын ортосунан аймакка массалык отурукташуу башталган.
1765-жылы Слобода-Украин губерниясы түзүлүп, 1780-жылы Слобода-Украин губерниясы Харьков вице-грессивлигине айландырылган, анын борбору Харьков болгон. 1796-жылы Слободо-Украин губерниясы 1835-жылы Харьков губерниясынын атын алган губернаторлуктун сайтында кайра түзүлгөн.
Донецк-Кривой Рог Советтик Республикасы 1918-жылдын 30-январында (12-февраль) Донецк жана Кривой Рог бассейндеринин эмгекчилер депутаттарынын Советтеринин IV областтык съездинде жарыяланган.
1925-жылдын 16-октябрында Путивл Орусия Советтик Федеративдик Социалисттик Республикасынан Украина АССРине которулган. 1925-жылы июнда Украина ССРинин бардык губерниялары жоюлуп, алардын ордуна кичи райондор түзүлгөн. Башкалар менен бирге Сумы району да болгон.
1932-жылы 27-февралда Украинада аймактык бөлүнүү киргизилгенде Украина ССРинин картасында Харьков облусу пайда болгон. Башында, ал ошондой эле азыркы Украинанын аты аталган областынын аянтынан бир кыйла ашып, кийинчерээк жаңы түзүлгөн административдик-аймактык бирдиктердин эсебинен эки эсеге кыскарган. Харьков облусу 1937-жылдын 22-сентябрында анын батыш аймагында Полтава облусу, 1939-жылы 10-январда Харьков облусунун түндүк-батыш жерлеринен жана Чернигов облусунун бир бөлүгүнөн Сумы облусу түзүлгөндөн кийин гана өзүнүн заманбап формасын алган. .
Улуу Ата Мекендик согуштун жылдарында Сумы облусунун аймагынан бир нече жолу фронт линиясы өтүп, чоң кыйроолор менен коштолгон айыгышкан салгылашуулар болгон. Ошондой эле немис баскынчылары тарабынан өнөр жайга, айыл чарбага жана аймактын тургундарына чоң зыян келтирилген. Согуштан кийинки бир нече жылдар кыйроону калыбына келтирүүгө арналды.
1954-жылы Черкассы облусу түзүлгөндө, ал жерге Сумы облусунун Талалаевка жана Смелянский райондору которулган[2].
1967-жылы Сумы облусу Ленин ордени менен сыйланган[3].
2022-жылдын 24-февралынан апрель айынын башына чейин Орусиянын Украинага басып кириши учурунда Сумы облусунун көпчүлүк аймагы орус аскерлеринин баскынчылыгында болгон. Облустун борбору учун айыгышкан салгылашуулар болду.
Калкы
түзөтүү2020-жылдын 1-январына карата облустун калкынын саны 1 068 247 адамды түзөт, анын ичинен шаар калкы 741 430 адам же 69,4%, айыл калкы 326 817 адам же 30,6%[4].
Мамлекеттик статистика кызматынын маалыматы боюнча 2013-жылдын 1-сентябрына карата облустун калкынын саны 1 137 069 адамды түздү, анын ичинен шаар калкы 772 517 адамды (67,94%), айыл калкы 364 552 адамды (32,06%) түздү. Туруктуу калк - 1 134 877 адам, анын ичинде шаар калкы - 768 062 адам (67,67%), айылдыктар - 366 815 адам (32,33%). Демографиялык көрсөткүчтөр (1000 адамга): төрөлүү – 9,0, өлүм – 16,9, табигый өсүш – 7,9. 2012-жылы облуста 11093 адам төрөлсө, 19002 адам каза болсо, 2012-жылы 1 жашка чейинки 76 бала чарчап калса, ошол эле жылы облуска туруктуу жашоо үчүн 6343 адам көчүп, 7518 адам облустан чыгып кеткен. Өлүмдүн көрсөткүчү төрөлүү көрсөткүчүнөн 7909 адамга көп (2012-ж.), ал эми облустан кеткендердин саны келгендерден 1175 адамга көп, 2012-жылы облустун калкы 9084 адамга азайган (87,06% каза болгондордун эсебинен, 12,94% кеткендердин эсебинен). Түзүлгөндөн бери (1939-ж.) облустун калкы жылына орто эсеп менен 7,7 миң адамга тынымсыз кыскарып келет. 2013-жылы облуста 1939-жылга салыштырмалуу 570 164 адам аз жашаган.
| Калктын динамикасы миңдеген адамдардын жылдар боюнча өзгөрүшү | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1897 | 1914 | 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 |
| 1 348 | ↗1 847 | ↗2 040 | ↘1 707,2 | ↘1 508,3 | ↘1 504,7 | ↘1 462,5 | ↘1 432,6 |
| 1995 | 1996 | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 |
| ↘1 411,1 | ↘1 397,9 | ↘1 384,3 | ↘1 369,8 | ↘1 354,5 | ↘1 336,9 | ↘1 317,8 | ↘1 299,7 |
| 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 |
| ↘1 279,9 | ↘1 261,7 | ↘1 243,9 | ↘1 226,3 | ↘1 211,4 | ↘1 196,8 | ↘1 184,0 | ↘1 172,3 |
| 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 |
| ↘1 161,5 | ↘1 152,3 | ↘1 143,2 | ↘1 133,0 | ↘1 123,4 | ↘1 113,3 | ↘1 104,5 | ↘1 094,3 |
Административдик-аймактык түзүлүшү
түзөтүү
Сумы облусунун административдик борбору — Сумы шаары.
Райондору
түзөтүү2020-жылдын 17-июлунда облустун жаңы 5 районго бөлүнүшү кабыл алынган[5][6]:
| № | Району | Калкы
(миң адам) |
Аянты[7]
(км²) |
Акимий борбору |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Ахтырка району | 125,6 | 3 195,6 | Ахтырка ш. |
| 2 | Конотоп району | 204,2 | 5 186,5 | Конотоп ш. |
| 3 | Ромны району | 113,7 | 3 882,1 | Ромны ш. |
| 4 | Сумы району | 449,4 | 6 503,7 | Сумы ш. |
| 5 | Шостка району | 188,5 | 5 066,1 | Шостка ш. |
Райондор өз кезегинде шаардык, поселкалык жана айылдык бириккен аймактык жамааттарга бөлүнөт (укр. об'єднана територіальна громада).
Шилтемелер
түзөтүү- ↑ Государственная служба статистики Украины (укр.)
- ↑ s:Закон СССР от 26.04.1954 Об утверждении Указов Президиума Верховного Совета СССР
- ↑ Области, награждённые Орденом Ленина
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року // Державна служба статистики України. Київ, 2020. Стор. 62-64
- ↑ Постанова Верховної Ради України «Про утворення та ліквідацію районів»(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы).
- ↑ Нові райони: карти + склад(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы).
- ↑ Сумська область - Райони. Текшерилген күнү 3 -февраль (бирдин айы) 2023. Түп булактан архивделген күнү 3 -февраль (бирдин айы) 2023.