Жамал Сейдакматова

Жамал Сейдакматова (төр. 28-сентябрь 1938, Темир, Кыргыз ССРи, СССР - 16-февраль 2021, Бишкек Кыргызстан) — Советтик жана Кыргызстандык актриса, «Туңгуч» театрынын уюштуруучусу жана көркөм жетекчиси. Кыргыз ССРинин эл артисти. Токтогул атындагы мамлекеттик сыйлыктын ээси.

Жамал Сейдакматова
Туулган датасы:	21 -сентябрь 1938(1938-09-21)
Туулган жери:	Темир айылы, Ысык-Көл району, Ысык-Көл облусу, Кыргыз ССР , СССР
Өлгөн датасы:	16 -февраль 2021(2021-02-16) (82 жаш)
Өлгөн жери:	Бишкек, Кыргызстан
Жарандыгы:	СССР → Кыргызстан
Кесиби:	актриса ,
Карьерасы:	1957 — 2021
Сыйлыктары:	КРнын эл артисти, Кыргыз Республикасынын Токтогул атындагы Мамлекеттик сыйлыгынын лауреаты. 3-даражадагы "Манас" орденинин (2003) жана 2-даражадагы "Манас" орденин (2019) ээси.
IMDb:	ID 0782337

Өмүр баяны

Жамал Сейдакматова Кыргызстандын Ысык-Көл облусуна караштуу Ысык-Көл районундагы Темир айлында туулуп-өскөн.
Бала чагынан эле Жамал ырга-бийге шыктуу болуп өсөт. Бирок, орто мектепти аяктагандан кийин, эңсегени ишке ашпай, ал атасынын тили менен Москвадагы жеңил өнөр жай институтуна тапшырып, өтүп кетет да окуп калат. Баары бир жүрөгүн уялаган максаты жанына жай бербей, акыры аталган инститту 2-курстан таштап, Фрунзеге келе берет.

Чыгармачылыгын өздүк көркөм чыгармачылык коллективинде ырдоодон баштаган Жамал Сейдакматова, акыры, 1957-жылы, Кыргыз мамлекеттик драма театрына (азыркы Кыргыз улуттук академиялык Т.Абдумомунов атындагы драма театры) келип кирип, артист болуп кызматка орношот. Мында дээрлик 32 жыл, 1989-жылга чейин ырааттуу иштейт.

1989-жылы Бишкек шаарында “Тунгуч” театрын негиздеп, бөлүнүп кетип, бул театрда өмүрүнүн калган бөлүгүндө мээнет кылган.

Ж.Сейдакматова 2021-жылы 16-февралда Бишкек шаарында каза болду.

Чыгармачыл ишмердиги

Аталган театрдын сахнасында Ж.Сейдакматова ондогон ролдорду ойноп, кыргыз элине таанылды. Анын лирикалык маанайдагы, ички маанилерге бай образдарды түзүүгө чебердиги дал ушул театрдын сахнасынан көрүндү.
Театрда иштей баштаган алгачкы эле мезгилден тартып жаш артистка кыргыз кинолоруна да активдүү тартыла баштайт.

Ж.Сейдакматованын 1960-70-жылдардын ичиндеги театр өнөрүндөгү чыгармачылык ийгиликтеринин бири Англиялык улуу драматург У.Шекспирдин “Азоого чалма” комедиясындагы Катаринанын образы деп айтылып жүрөт. Ырастан эле бул образ дегеле Ж.Сейдакматованын жалпы чыгармачылыгындагы эң орчундуу жетишкендик болуп саналат.

Бир чети сахналаш өнөгү, бир чети ошол кездеги жубайы, таланттуу театр артисти, маркум Болот Шалтаев экөөнүн “Азоого чалмадагы” чыгармачылык дуэти (жубайы Петруччону аткарган), ушул кезге чейин кыргыз театрынын тарыхындагы нукура чыгармачылык өнөктөштүктүн, нукура чыгармачыл атаандаштыктын эң жогорку, эң бийик, эң мыкты үлгүсү болуп эсептелет.
Театр менен сахнада Ж.Сейдакматова көбүнэсе лирикалык, драмалык маанайдагы образдарды жаратуунун чебери катары мүнөздөлүп жүрөт. Бирок, ошол эле аталган “Азоого чалмадагы” Катаринанын, андан соң “Үйлөнүү” спектаклиндеги Агафья Тихоновнанын образдары актрисанын комедиялык мүнөздөгү ролдордун да андан ашкан устасы экенин айгинелейт.
Кыскасы, Ж.Сейдакматова көп кырдуу талант болгон.
Обончу Э.Мукамбетовдун “Сайрагүл”, “Айдайлы жашоо кемесин” сыяктуу ж.б. ырларын ырдап чыгып, Ж.Сейдакматова убагында өз замандаштарына таланттуу ырчы катары да таанылган.
Кырдрамтеатрдын сахнасында жетишкен ийгиликтери үчүн Ж.Сейдакматова 1970-жылы Кыргыз ССРинин эмгек сиңирген артисти, 1977-жылы Кыргыз ССРинин эл артисти ардак наамдарын алат.
Ал эми “Манастын уулу Семетей” драмасындагы Каныкейдин образы үчүн ал 1986-жылы Кыргыз ССРинин Токтогул атындагы Мамлекеттик сыйлыгынын лауреаттыгына татыктуу болот.

Жамал Сейдакматова “Тунгуч” театрынын уюуштуруучусу

Жашоонун образы - Жамал

Бирок, Ж.Сейдакматова Кыргыз мамлекеттик академиялык драма театрынын сахнасында жетишкен чыгармачылык ийгиликтерине канаатанып, бир орунду таптап туруп калган жок. Анын чыгармачылык жаңылыкка чаңкоосу, умтулуусу, 1989-жылы болочок “Тунгуч” театрынын түптөлүшүнө алып келди.
СССРдин жетекчиси М.Горбачевдун Кайра куруусунун шарапаты тийип, Ж.Сейдакматова пикирлеш артисттердин тобу менен Кырдрамдын ичинде студия ачууга аракеттенип, алгач драматург Ж.Өзүбекованын “Апамдын махабаты” драмасын ишке ашырат. Андан соң ушул эле багытта К.Акматов менен Ж.Кулмамбетовдун “Мунабия” драмасын режиссер А.Сарлыкбековго койдурат.
Театрдын ичинде дагы бир театрдын түзүлүшү ал кездеги Кырдрамдын жетекчилиги үчүн өтө өөн көрүнүш эле. Ж.Сейдакматова менен анын пикирлештери ачык эле кодулана башташат. Андан ары Кырдарамдын ирегесинде калууга мүмкүн болбой калган, ошондо Ж.Сейдакматова бир катар пикирлештери: М.Токтобаев, А.Өзүбеков, М.Мамбетов, Ж.Балыкбаева, Ж.Жаманбаева, Т.Абдыразаева, Э.Чалабаев, К.Бекбатыров ж.б. менен бирдикте театрды таштап, чыгып кетишет да “Тунгуч” театрын негиздейт.
1990-жылы декабрь айында Кыргызстан театр ишмерлер союзунун имаратынын залында Кыргызстандагы эң алгачкы жеке менчик театр - “Тунгуч” театрынын расмий ачылышы өтөт.
“Тунгуч” театрынын ачылышындагы репертуары төмөнкүдөй эле: К.Акматов, Ж.Кулмамбетов, “Мунабия”
Ж.Кулмамбетов, “Чынгыз хандын купуя сыры”
Ж.Өзүбекова, “Апамдын махабаты”, “Карагыз”
1992-жылы Ж.Сейдакматова, театр коллективини жыйынында «Туңгуч» театрынын көркөм жетекчиси болуп шайланат.

Театрда аткарган негизги ролдору

• Жамал (А. Дыйканбаев, «Мүрөктүн суусу»)
  
• Алиман (Ч. Айтматов, «Саманчынын жолу»)
  
• Сейде (Ч.Айтматов, «Бетме-бет»
  
• Шайыргүл (Т. Абдумомунов, «Абийир кечирбейт»)
  
• Айганыш (А. Токомбаев, «Өлбөстүн үрөнү»)
  
• Нази (М.Байжиев, “Төр адам”)
  
• Катарина, (У. Шекспир, «Азоого чалма»)
  
• Эркайым (Ш. Садыбакасов, «Ак боз ат»)
  
• Агафья Тихонова (Н. Гоголь, «Үйлөнүү»)
  
• Шафак (М. Карим, «Ай тутулган түндө»)
  
• Уркуя (Н. Байтемиров, «Уркуя»)
  
• Күлсүн (М.Байжиев, “Кыз-Күйөө”)
  
• Дездемона (У. Шекспир, «Отелло»)
  
• Алмагүл (Ч. Айтматов, К. Мухамеджанов, «Фудзиямадагы кадыр түн»)
  
• Эльпи (К.Мамбетакунов, “Омор Хаямдын махабаты”)
  
• Зейнеп (Б.Жакиев, “Күттүргөн жаз да келээр”)
  
• Каныкей (Ж. Садыков, «Манастын уулу Семетей»)
  
• Салыя (К. Акматов), «Ажырашуу түнү»)
  
• Жайдар (Ч.Айтматов, Жаныбарым, Гүлсары)
  
• Найман эне (Ч.Айтматов, “Кылым карытаар күн”)
  
• Тангабике (Мустай Карим, “Ай тутулган түндө”)
  
• Мунабия (К. Акматов, Ж.Кулмамбетов «Мунабия»)
  
• Көзү ачык кемпир ( Ж.Кулмамбетов, “Чыңгыз хандын купуя сыры”)
  
• Ханыша (С.Раев, «Ханышанын көз жашы») ж.б.
  

Киноролдору

Зиягүл («Алыскы тоолордо»)
Хатша («Караш-Караш окуясы»)
Жамал («Ташка баткан элестер»)
Фатима («Улан»)
Бегайым («Ак илбирстин тукуму»)
Шайыргүл («Кара кийикке жол») ж.б.

Айрым шилтемелер

• Жашоонун образы - Жамал
  
• Кыргыз эл артисти Жамал Сейдакматова: «Кош бойлуу кезимде бешикти тепкенимди арман кылам» Archived 2016-03-04 at the Wayback Machine
  
• Жамал Сейдакматова: Эл көчө театрларына келип калды
  
• Жамал Сейдакматова: «Жан дүйнөмдү эзген ойлорумду көркөм тасмага түшүрдүм»(жеткиликсиз шилтеме)
  

Колдонулган адабияттар

• Кыргыз совет энциклопедиясы. Фрунзе, 1980, 5-том.
• Ж.Кулмамбетов. Театр дүйнөсүндө, Фрунзе, “Кыргызстан”, 1988.
• Ысык-Көл облусу энциклопедия. Бишкек-1994-ж.
• Алтынай Тажыбаева. Борбордук Азиянын эпикалык театры: калыптанышы жана өнүгүшү. Бишкек, Бийиктик, 2009. - ISBN 978-9967-13-540-6.