Ровно облусу
Ровно облусу[1][2][3][4] (укр. Рівненська область) — Украинанын түндүк-батышындагы облусу. Батышта Волынь облусу, түндүгүндө Беларусь (Брест жана Гомель облустары), чыгышында Житомир, түштүгүндө Украинанын Львов, Тернополь жана Хмельницкий облустары менен чектешет.
Акимий борбору жана ири шаары — Ровно, башка ири шаарлары — Вараш, Дубно, Костополь, Сарный, Здолбунов, Острог, Березно, Радивилов, Дубровица.
1991-жылга чейин аймак Ровен деп аталып келген[2][5] (укр. Ровенська[6]). Көптөгөн украин булактарында, анын ичинде расмий булактарда аймак Ровно деген ат менен көрсөтүлгөн[7].
Тарыхы түзөтүү
5-кылымдан баштап Ровно облусунун аймагын жана ага жакын жерлерди негизинен Прага маданиятынын алгачкы славян уруулары мекендеген. 6-7-кылымдарда уруулардын бирикмелери пайда болуп, алардын башында дулеб-волындыктар болгон.
Азыркы Ровно облусунун аймагындагы археологиялык табылгалар бул жерди акыркы палеолиттен бери эле мекендеп келгендигин көрсөтүп турат.
Байыркы конуштардын жана көрүстөндөрдүн 100дөн ашык калдыктары табылган. Мындай конуштар Дубно областындагы Варковичи жана Подлужя шаарларынын жанынан табылган.
VI кылымда - VII кылымдын башында Волынь (Ровно облусу тарыхый Волынскийдин курамына кирет) дулеб урууларынын бирикмелери жашаган. 10-кылымдын башында Волыния Киев менен тыгыз байланышта болгон. Ошол эле кылымда Волынский жер Эски Орус мамлекетинин Владимир-Волынский княздыгынын курамына кирген.
XIV кылымда аны Литва басып алган, 1569-жылы Люблин союзунан кийин Польшанын карамагына өткөн. Ровно облусунун аймагынын калкы 1594-1596-жылдардагы Наливайко көтөрүлүшүнө жана 1648-1654-жылдардагы боштондук согушуна катышкан. 17-кылымдын ортосунда аймакты Богдан Хмельницкий жетектеген боштондук согушу каптаган. Дал ушул Ровно сепилинде 1625-жылы Речь Посполита менен казактардын ортосунда саясий келишим даярдалып жаткан.
1793-жылы Польша экинчи ирет бөлүнгөндөн кийин чыгыш Волыния, 1795-жылы үчүнчү бөлүнгөндөн кийин батыш Волыния, анын ичинде Ровно Россияга кошулгандан кийин алардын аймагында Волын губерниясы түзүлгөн. 1921-жылы Рига келишимине ылайык батыш Волынь аймагы, анын ичинде азыркы Ровно облусу Польшага өткөн.
1921-1939-жылдары Ровно облусунун аймагы Польшанын курамында болгон. Район 1939-жылга чейин Польшанын мурдагы Волынский воеводствосунун курамында болуп, Батыш Украина Украина ССРине кошулгандан кийин (4-декабрь) 1939-жылы СССР Жогорку Советинин Президиумунун Указы менен Ровно облусу түзүлгөн. Ровно борбору менен . 1991-жылдан бери аймак Ровно деп аталып, көз карандысыз Украина мамлекетинин бир бөлүгү болуп саналат.
Азыркы Ровно облусунун аймагында Инжилдер жазылган: "Дубновское" (1556-1568), "Дорогобужское" (1556-1561) жана "Пересопницкое" (1556-1561), алар жөнүндө Украинанын президенти Леонид Кравчук кабыл алган. 1991-жылы ант берген. Бул китептин урматына Пересопница айылында эстелик тургузулган.
- Ровно шаары жөнүндө биринчи жазуу жүзүндө 1283-жылы поляк жана литвалык аскерлердин салгылашы ушул жерде болгон.
- 1340-жылдан кийин азыркы Ровно облусунун аймагы Литванын Улуу Герцогдугунун курамына кирген.
- 1576-жылы Острогдо князь Константин-Васил Острожский Славян-Грек-Латын академиясын негиздеген - Украинадагы жана Чыгыш Европадагы биринчи жогорку окуу жайы.
- 1919-жылы апрель айынын башында Украина Эл Республикасынын өкмөтү Ровно шаарында жайгашкан.
- Облусту Киев — Варшава, Киев — Брест, Киев — Львов, Львов — Житомир, Киев — Черновцы автомобиль жолдору кесип өтөт.
- Облустагы темир жолдордун эксплуатациялык узундугу 588 километр, автомобиль жолдорунун узундугу 7535 километр.
- Облуста 225 өнөр жай ишканасы бар.
- Ровно облусунда чарба жургузуунун ар турдуу формасындагы 680ден ашык айыл чарба ишканалары иштейт.
Калкы түзөтүү
2020-жылдын 1-январына карата облустун калкынын иш жүзүндөгү саны 1 152 961 адамды түзөт, анын ичинен шаар калкы 548 088 адам же 47,5%, айыл калкы 604 873 адам же 52,5%[8].
2013-жылдын 1-сентябрына карата - 1 158 295 адам (1-августка караганда 397 адамга көп), анын ичинде шаардыктар - 551 763 адам (47,63%), айылдыктар - 606 532 адам (52,37%). Туруктуу калк - 1 157 235 адам, анын ичинде шаар калкы - 546 468 адам (47,22%), айылдыктар - 610 767 адам (52,78%).
| Облустун калкынын миңдеген жылдар боюнча өзгөрүү динамикасы: | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 1995 | 1996 |
| 926,2 | ↗1 047,6 | ↗1 120,8 | ↗1 169,7 | ↗1 194,5 | ↘1 193,3 |
| 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 |
| ↘1 190,5 | ↘1 189,7 | ↘1 187,4 | ↘1 183,3 | ↘1 178,9 | ↘1 173,3 |
| 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 |
| ↘1 168,3 | ↘1 164,2 | ↘1 160,7 | ↘1 156,5 | ↘1 154,4 | ↘1 152,0 |
| 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 |
| ↘1 151,0 | ↗1 151,6 | ↗1 152,5 | ↗1 154,2 | ↗1 156,9 | ↗1 158,9 |
1995-жылга чейин калктын санынын өсүшү байкалган, 1995-жылдан 2010-жылга чейин калктын саны 43,5 миң адамга гана (жылына орточо 2,9 миң) кыскарган. 2010-жылдан азыркы учурга чейин калктын саны кайрадан өсүүдө (жалпысынан 7,3 миң адамга). 2013-жылга: төрөлүү 14,8 1000 адамга, өлүм 12,5 1000 адамга, табигый өсүш 2,3 1000 адамга. Миграциянын көрсөткүчтөрү: 10 000 адамга 121,2 келген, 10 000 адамга 125,3 кеткен, 10 000 адамга миграциянын өсүшү – 4,1.
Калкынын этникалык курамы (2001): украиндер (95,9%), орустар (2,57%), белорустар (1,01%), поляктар, жөөттөр, чехтер ж.б.
Административдик-аймактык түзүлүшү түзөтүү
Ровно облусунун административдик борбору — Ровно шаары.
Райондору түзөтүү
2020-жылдын 17-июлунда облустун жаңы 4 районго бөлүнүшү кабыл алынган[9][10]:
| № | Району | Калкы
(миң адам) |
Аянты[11]
(км²) |
Акимий борбору |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Вараш району | 139,0 | 3 323,5 | Вараш ш. |
| 2 | Дубно району | 170,4 | 3 294,2 | Дубно ш. |
| 3 | Ровно району | 634,9 | 7 216,6 | Ровно ш. |
| 4 | Сарны району | 213,0 | 6 212,7 | Сарны ш. |
Райондор өз кезегинде шаардык, поселкалык жана айылдык бириккен аймактык жамааттарга бөлүнөт (укр. об'єднана територіальна громада).
Шилтемелер түзөтүү
- ↑ Роскартография (источник — указатель книги Калып:Книга ISBN 978-5-94776-608-0).
- ↑ 2.0 2.1 Раздел: Современные географические названия - Р. Ровненская область (архив страницы от 2012 г.) (орусча). Текшерилген күнү 1 -февраль (бирдин айы) 2023. Түп булактан архивделген күнү 17 -июль (теке) 2012.
- ↑ Агеенко Ф. Л. Собственные имена в русском языке. — Более 35 000 словарных единиц. — Москва: НЦ ЭНАС, 2001. — С. 261. — 376 с. Калып:Wayback — ISBN 5-93196-107-0
- ↑ Украина. Атлас автомобильных дорог. М 1:500 000. — Киев: Государственная служба геодезии, картографии и кадастра. Государственное научно-производственное предприятие «Картографія», 2003. Archived 2012-01-11 at the Wayback Machine Калып:Wayback — ISBN 978-966-475-448-1.
- ↑ Прилагательное «Ровенский» от Ровно, согласно орфографическому словарю Лопатина В. В. Российской академии наук, не изменилось. На том же сайте Института географии Российской академии наук можно увидеть неизменённое название Ровенской АЭС.
- ↑ Постановление Президии Верховного Совета Украинской ССР О приведении названия города Ровно и Ровенской области в соответствие с правилами украинского правописания. (укр.)
- ↑ Под названием «Ривненская» область подписана на сайтах органов власти, например, на сайте Верховной рады Калып:Wayback (в переводе Конституции в ст. 133 Калып:Wayback и на других страницах сайта) и прочих, а также на сайтах государственных организаций.
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року Калып:Wayback // Державна служба статистики України. Київ, 2020. Стор. 60-62
- ↑ Постанова Верховної Ради України «Про утворення та ліквідацію районів»(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы).
- ↑ Нові райони: карти + склад(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы).
- ↑ Рівненська область - Райони. Текшерилген күнү 1 -февраль (бирдин айы) 2023. Түп булактан архивделген күнү 6 Апрель 2022.
