Кабилдер
Кабилдер (каб. Leqabayel) — ири бербер эли. Алжирдин түндүгүндө жашаган автохтондук калк. Кабилдер Атлас тоолорунда жайгашкан Кабилия тарыхий аймагын мекендешет. Башка өлкөлөрдө кабилдердин диаспоралары бар.
Жалпы саны 6 млн адам.
| Кабилдер Leqabayel | |
 Зидан — кабил элинин атактуу өкүлү. | |
| Мамлекеттер жана аймактар | |
|---|---|
|
Бардыгы: 6 млн адам | |
| Тили | |
| Дини |
сүннөттөр (маликит мазхабы) |
| Расалык тиби |
европеоид (жер ортолук деңиз варианты) |
| Кирет | |
| Тууган элдер | |
ТИЛ
Кабил тилинде сүйлөшөт. Ошондой эле араб (алжир диалектиси) жана француз тилдери кеңири колдонулат.
ИШЕНИМДЕР
Ишенгендердин көбү Исламдын сүннөт багытындагы маликит мазхабын карманышат. Суфий Рахмания таррикатынын мүчөлөрү бар. Европада, АКШ жана Канадада жашаган кабилдердин (аралаш үй-бүлөлөрдө) арасында христиандар (католиктер) да бар.
ТАРЫХ
Кабилдер карфагендиктер, римдиктер, византиялыктар, вандалдар жана осман түрктөрү кийинки башкаруусунда көз карандысыздыкты сактап калган бир нече Түндүк Африка элдеринин бири болгон. Араб басып алуу мезгилинде кабилдер салыштырмалуу көз карандысыздыкты сакташкан. Анткени арабдар түздүктү гана көзөмөлдөгөн, кабилдер болсо тоолуу аймактарда жашашкан.
10-кылымдын башында Кабилиялык берберлер Аглабиддерди кулатып, араб Фатимиддер династиясынын башында халифат түзүшкөн.
Кийинчерээк, Түндүк Алжир кезеги менен бербер династияларынын (Зириддер, Хаммадиддер, Альмохаддар, Абдалвадиддер, Хафсиддер) бийлиги астында болгон.
16-18-кылымдарда кабилдердин Куку жана Айт-Аббас эмираттары осмондорго ийгиликтүү каршылык көрсөтүшкөн.
19-кылымдын экинчи жарымында Алжирдин тоолуу аймактарын француз колониялаштыруусу кабил козголоңдорун (1854-1857жж., 1871-1872жж.) козгогон.
Француз колониялык аскерлеринин курамындагы кабилдер Биринчи жана Экинчи дүйнөлүк согуштарга катышкан.
Кабилдер Алжирдин көз карандысыздык согушуна (1954-1962жж.) олуттуу салым кошушкан.
Көз карандысыз Алжирде кабилдер өз саясий жана улуттук укуктары (улуттук иденттүүлүк, улуттук автономия, тил статусун берүү, маданиятты сактоо) үчүн күрөшүп жатышат.
ЭКОНОМИКА
Айыл чарба
- Багбанчылык (олива, инжир, финик, жүзүм).
- Малчылык (майда мүйүздүү мал, асыл тукум аргымактар).
Кол өнөрчүлүк
- Темир устачылык (анын ичинде курал-жарак жасоо).
- Жыгач устачылык (анын ичинде бербер ээрин жасоо).
- Зергерчилик.
- Гобелен токуу.
- Карапачылык (идиш-аяк өндүрүү) аялдардын кесиби.
Шаарларда жашагандар өнөр жай объектилеринде иштешет.
Көптөр чет өлкөгө кетишет.
Кабил элинен көрүнүктүү спортчулар, актерлор, музыканттар чыккан.
КООМ
Май дарактары жана жүзүмзарлар менен курчалган салттуу конуштар бийик жерлерде жайгашылган. Алар
2 көчөдөн турат: ички — аялдар үчүн жана тышкы — эркектер үчүн. Бири-бирине тыгыз жайгаштырылган үйлөр бош дубалдар менен сыртка карайт. Конуштун жашоочулары башчы (аман, амеккран) жетектеген жамаатты (таддарт) түзүшөт. Жамаат чоң патриархалдык үй-бүлөлөрдөн (ахам — "чоң үй") турган бир нече тектеш (3—4 муунда) патрилинейлик бирикмелерди (тараррубт) камтыган топторго (адрум) бөлүнөт.
Бифуркативдик-сызыктуу типтеги тууганчылык системасы. Патрилатералдык бөлөлөр менен никелер көп кездешет.
Эркектердин кийиминде узун көйнөк, аялдардын — ийининде кокеткасы бар көйнөк (хубба, тахуббат) сакталып калган.
МАДАНИЯТ
Исламга чейинки дыйканчылык культтарынын калдыктары, фольклор сакталып калган. Саймаларда сакталып калган байыркы тифинаг жазуусун (анын сактоочулары — аялдар) жандандыруу аракеттери көрүлүүдө.