Кетмен-Төбө өрөөнү
Кетмен-Төбө өрөөнү —Манас ата убагында эле айтылчу экен Кетмен-добо деп, Кетмен-Добо ороонуно тарыхты изилдей келсек б.з.ч 1мин жыл мурун Сако-усундар байырлаган жер экенин тарых изи корсотуп турат, Изилдей келсек Токтогулдан Бишкекти коздой кетип бара жатканда жолдун он бетинде Арал айылынын баш жагынан баштап илгерки таш доорунун ииздери турат , ташка чегилген байыркы жашоону чагылдырып элик, теке, улак, ат устундо найза кармаган адам, ж.б. у.с корунуштор коп 1970-жылдары археологтор келип изденишкен анда мындай жыйынтык чыгарып Кетмен-Добо ороонуно б.з.ч 1 жыл мурун болгон элдер алар кимдер, алар Сако-усундар Сактар менен усундар аралашып жашашкан. Терен изилдеп келгенде азыркы Токтогул шаары б.з.ч сактарлардын борбор шаары болгон, далилдер бар тарыхта алгач андан кийин башкы кочодо (Абди Суеркулов) кочосундо жолдун он бетинде тундуктон туштукту коздой аллея бар ошол аллеянын асты сактарлардын соогу жатат, аны ошол убакытта бак олтургузуу иштери журуп жатканда элдер байкашат жержи казып бак олтургузганда сооктору болсо азыркы б.з типтуу адамдарга дал келбейт. Ички Теңир-тоодогу тектон. өрөөн. Түндүгүнөн Талас жана Суусамыр, батыш жана түш.-батышы-нан Узун акмат, Атойнок тоолору, түштү-гүнөн Фергана, түш.-чыгышынан Көги-римтоо кырка тоолору менен чектешет. Аян-ты 8170 км2. Басымдуу бийикт. 800–1200 м. Таманынын уз. 50 км, туурасы 22км. К.ө-нүн таманы жалпысын анба тышты карай бираз жантаныңкы келип , конус шилен-дилери — пролювий , делювий түз-дүктөрүнөн жана дарыя өрөөн үнүн тектир-челеринен турат. Өрөөн майдаагын суу-лардын өзөндөрү ,сайлар, кокту-колоттор (тереңдиги 5–10 м) менен тилмеленген.Су-гаткан алдарынын нуктары көп. К. ө-ндөпа леоген, неоген жана төртүнч үлүк мезгил- дерин деп айда болгон калыңдыгы 2 кмге жеткен чөкмө тектер палеозойдун тоо тек-терин жаап жатат. Өрөөн тектон. түзүлүшү боюнча кең дик багытын дагы асимметриялуу гра бен-мег оси нклин аль. Ал неоген мезги-линдеги тоо пайда болуу процессинде Талас — Фергана тектон. жараканы бойлой кысымдын күчөшү нөн пайда болгон. Кен байлыктарынын негизгиси — неогендин көл чөкмөлөрүндөгү таш туз катмарлары (Кетмен-Төбө кени). Климаты кескин континент-тик, июлдун орт. темп-расы 24°С, январды-кы—14°С. Жылдык жаан-ча чыны 376 мм. Ири суулары: Карасуу, Чычкан, Узун акмат, Торкен. Эң ири көлү—Карасуу (аян- ты 3,88 км2). К.ө-нө боз топурактагы эфер-мерлүү-шыбактуу жарым чөл (800–1300м бийиктикте), бозомтук-коңур топ урактуу шыбактуу-кылкан актуу курга к талаа (1300–2000 м); кара коңур топурактуу кыл- канактуу дүйүм чөптүү талаа жана токой-шалбаалуу талаа (2000 –2800 м), суб альп жана альп (3200–3500 м), шалбаасы, аска-зоокалуу, кар-мөңгүлүү гляциалдык-ни-валдык (3500 мден жогору) ландшафт алкактары мүнөздүү. Өрөөндүн 284км2 аян-тын Токтогул суу сактагычы ээлейт.т
Колдонулган адабияттар
түзөтүү- Кыргызстандын географиясы Archived 2014-07-14 at the Wayback Machine ISBN 9967-14-006-2