Эл аралык бирдиктер системасы
(«СИ өлчөө системи» барагынан багытталды)
Эл аралык бирдиктер системасы, СИ (фр. Le Système International d’Unités, SI) - физикалык чоңдуктардын бирдиктер системасы, заманбап метрдик(өлчөө) системасы. Ошондой эле Гаусс бирдиктер системасы бар.
СИ бирдиктери
түзөтүүСИ бирдиктеринин аталыштары баш тамга менен жазылып, башка кыскартуулардын айырмаланып СИ бирдиктеринин түшүндүрмөлөрүнөн кийин чекит коюлбайт.
Негизги бирдиктери
түзөтүү| Величина | Бирдик | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Аталышы | Көлөмдүк | Наименование | Түшүндүрүлүшү | |||
| русское | французча/англисче | кыргызча | эл аралыкта | |||
| Узундук | L | метр | mètre/metre | м | m | |
| Масса | M | килограмм[1] | kilogramme/kilogram | кг | kg | |
| Убакыт | T | секунда | seconde/second | с | s | |
| Электр тогунун күчү | I | ампер | ampère/ampere | А | A | |
| Термодинамикалык температура | Θ | кельвин | kelvin | К | K | |
| Количество вещества | N | моль | mole | моль | mol | |
| Сила света | J | кандела | candela | кд | cd | |
СИ ге кирбеген бирдиктер
түзөтүүСИ ге кирбеген кээ бир бирдиктерге, Генералдык конференциянын чечими менен жана өлчөм жана салмактары менен «СИ менен кошо колдонууга уруксат берилет».
| Бирдик | Французча/англисче аталышы | Түшүндүрмөсү | СИ бирдиктериндеги чоңдугу | |
|---|---|---|---|---|
| кыргызча | эл аралык | |||
| минута | minute | мин | min | 60 с |
| саат | heure/hour | с | h | 60 мин = 3600 с |
| суткада | jour/day | сут | d | 24 ч = 86 400 с |
| градус | degré/degree | ° | ° | (π/180) рад |
| бурчтук минута | minute | ′ | ′ | (1/60)° = (π/10 800) |
| бурчтук секунда | seconde/second | ″ | ″ | (1/60)′ = (π/648 000) |
| литр | litre | л | l, L | 1/1000 м³ |
| тонна | tonne | т | t | 1000 кг |
| непер | neper | Нп | Np | көлөмсүз |
| бел | bel | Б | B | көлөмсүз |
| электронвольт | electronvolt | эВ | eV | ≈1,60217733·10−19 Дж |
| массанын атомдук бирдиги, дальтон | unité de masse atomique unifiée, dalton/unified atomic mass unit, dalton | а. е. м. | u, Da | ≈1,6605402·10−27 кг |
| астрономиялык бирдик | unité astronomique/astronomical unit | а. е. | ua | ≈1,49597870691·1011 м |
| деңиздик миля | mille marin/nautical mile | миля | M[2] | 1852 м (туптуура) |
| узел | nœud/knot | уз | kn[2] | 1 морская миля в час = (1852/3600) м/с |
| ар | are | а | a | 10² м² |
| гектар | hectare | га | ha | 104 м² |
| бар | bar | бар | bar | 105 Па |
| ангстрем | ångström | Å | Å | 10−10 м |
| барн | barn | б | b | 10−28 м² |
- ↑ По историческим причинам, название «килограмм» уже содержит десятичную приставку «кило», поэтому кратные и дольные единицы образуют, присоединяя стандартные приставки СИ к названию или обозначению единицы измерения «грамм» (которая в системе СИ сама является дольной: 1 г = 10−3 кг).
- ↑ 2.0 2.1 Түшүндүрмөсү СИнин Брошюрасында берилген, бирок расмийирээк булактар менен кабыл алынган эмес