Гендердик теңсиздиктин индекси

Гендердик теңсиздиктин индекси (ГТИ) мүмкүнчүлүктөрдөгү теңсиздикти чагылдырган интегралдык көрсөткүч болуп саналат, ал репродуктивдик ден соолук, мүмкүнчүлүктөрдү кеңейтүү жана эмгек рыногу боюнча гендердик теңсиздикти өлчөйт. Гендердик теңсиздиктин индекси 2010-жылы Женевада Дүйнөлүк Экономикалык Форумдун Катчылыгы тарабынан киргизилген.

Индексти өлчөө методологиясы

Гендердик теңсиздиктин индексин өлчөө методологиясы эркектер менен аялдардын ортосундагы теңсиздикти эске алуу менен түзүлгөн Адамдык өнүгүү индексинин (АӨИ) методологиясына окшош. Индекс нөлдөн (аялдар менен эркектердин толук тең укуктуулугу) бирге (бардык өлчөмдөрдө толук теңсиздик) чейин болушу мүмкүн. Гендердик теңсиздиктин индекси менен адамдык өнүгүүнүн жетишкиндиктерин бөлүштүрүлүшүнүн ортосунда корреляция бар. БУУӨПтүн маалыматы боюнча, гендердик теңсиздик жогору болгон өлкөлөрдө өнүгүүнүн жетишкиндиктерин бөлүштүрүүдө дагы теңсиздик байкалат. Индексти эсептеп чыгууда төмөнкү факторлор эске алынат: репродуктивдик ден соолук, күчтөндүрүү же мүмкүнчүлүктөрдү кеңейтүү жана эмгек рыногуна катышуу. Өлчөмдөр өлкөнүн өнүгүүсүнө тиешелүү болбогондуктан, гендердик теңсиздик төмөн болгон, бирок өнүкпөгөн өлкөлөр деле жакшы натыйжа көрсөтө алышат.^[1]

Репродуктивидик ден соолук

Репродуктивдик ден соолук эки көрсөткүч менен өлчөнөт: энелик өлүм коэффициенти жана өспүрүмдөрдүн арасында төрөт коэффициенти. Энелик өлүм коэфицентинин төмөн болушу кош бойлуу аялдардын ден соолук керектөөлөрүнө жеткиликтүүлүгү бар экенин билдирет жана аялдардын медициналык кызматтарга жетүүсүнүн жакшы көрсөткүчү болуп саналат. БУУӨП аялдардын кош бойлуу жана төрөт мезгилиндеги ден соолугу алардын коомдогу абалынын көрсөткүчү экенин билдирет.

Эрте жаштагы кош бойлуулук болсо энелердин жана ымыркайлардын ден соолугуна коркунуч келтирет, жаш аялдардын билим алуусуна тоскоолдук кылат жана келечекте алардын эң жакшы дегенде квалификациясыз жумушка орношуусуна алып келет.

Күчтөндүрүү

Күчтөндүрүү ченеми эки көрсөткүч менен өлчөнөт: ар бир жыныстагы депутаттык орундардын үлүшү жана жогорку билим деңгээли. Жогорку билим индекси аялдардын орто жана андан жогорку билимге ээ болушун өлчөйт. Жогорку билим алуу мүмкүнчүлүгү аялдардын коомчулукка катышуусун кеңейтүүгө керек болгон суроо берүү жөндөмдүүлүгүн жана маалыматка жетүү мүмкүнчүлүгүн жогорулатуу аркылуу эркиндигин кеңейтет.^[1] Аялдардын билимге жеткиликтүүлүгү өлкөдөгү эрте жаштагы кош бойлуулуктун жана балдардын өлүмүнүн деңгээлин төмөндөтүшү мүмкүн.^[2]

Экономикалык активдүүлүк

Экономикалык активдүүлүк калктын коомдук өндүрүштө иштеген, башкача айтканда жумушчу күчүн билдирген бөлүгүндө аялдардын өкүлчүлүгүнүн деңгээли менен өлчөнөт.

Рейтингдер

Кемчиликсиз гендердик теңчиликке ээ өлкө болбогондуктан, бардык өлкөлөр гендердик теңсиздиктин айынан адамдык өнүгүүдөн кандайдыр бир жоготууларга дуушар болушат.

Гендердик теңсиздик индекси гендердик теңсиздиктен улам жоголгон потенциалдык адамдык өнүгүү пайызын көрсөтөт. 2021-жылы дүйнөлүк орточо гендердик теңсиздик индексинин баллы 0,465 болду, бул гендердик теңсиздиктен улам потенциалдуу адамдык өнүгүүнүн 46,5% жоготуусун көрсөтөт.^[3] Кыргызстан региондо эң жогорку көрсөткүчкө ээ, 2021-жылы бул көрсөткүч 0.370ке жетти.

БУУӨПтүн гендердик теңсиздик индекси маалыматтарынын негизинде 2019-жылдагы рейтингдер^[3]:

ГТИ даражасы	АӨИ даражасы	Өлкө	ГТИ көрсөткүчү
1	2	Швейцария	0.025
2	1	Норвегия	0.038
3	11	Финляндия	0.039
4	8	Нидерланд	0.043
4	10	Дания	0.043
6	7	Швеция	0.045
6	14	Бельгия	0.045
7	23	Түштүк Корея	0.047
8	26	Франция	0.049
9	4	Исландия	0.058
10	22	Словения	0.063
11	23	Тайвань	0.064
12	23	Люксембург	0.065
12	11	Сингапур	0.065
14	18	Австрия	0.069
14	29	Италия	0.069
16	25	Испания	0.070
17	19	Жапония	0.075
18	38	Португалия	0.079
19	16	Канада	0.080
20	6	Германия	0.084
21	33	Кипр	0.086
21	29	Эстония	0.086
23	2	Ирландия	0.093
24	14	Жаңы Зеландия	0.094
25	8	Австралия	0.097
26	19	Улуу Британия	0.109
26	48	Монтенегро	0.109
28	35	Польша	0.115
29	32	Греция	0.116
29	43	Хорватия	0.116
31	31	Бириккен Араб Эмирликтери	0.118
31	53	Беларусь	0.118
33	14	Израиль	0.123
34	34	Литва	0.124
35	64	Сербия	0.132
36	27	Чек Республикасы	0.136
37	82	Түндүк Македония	0.143
38	73	Босния жана Герцеговина	0.149
39	85	Кытай	0.168
40	28	Мальта	0.175
41	37	Латвия	0.176
42	69	Албания	0.181
43	45	Катар	0.185
44	51	Казакстан	0.190
45	39	Словакия	0.191
46	17	АКШ	0.204
46	90	Молдова	0.204
48	56	Болгария	0.206
49	42	Бахрейн	0.212
50	52	Орусия	0.225
51	40	Мажарстан	0.233
52	74	Украина	0.234
53	64	Кувейт	0.242
54	81	Армения	0.245
55	43	Чили	0.247
56	105	Ливия	0.252
56	40	Сауд Арабиясы	0.252
56	58	Барбадос	0.252
59	62	Малайзия	0.253
60	47	Бруней	0.255
61	49	Румыния	0.276
62	55	Уругвай	0.288
62	106	Өзбекистан	0.288
62	62	Коста-Рика	0.288
65	95	Тунис	0.296
65	117	Вьетнам	0.296
67	70	Куба	0.304
68	60	Оман	0.306
68	54	Түркия	0.306
70	125	Тажикстан	0.314
71	99	Монголия	0.322
71	74	Мексика	0.322
73	88	Азербайджан	0.323
73	67	Тринидад и Тобаго	0.323
75	46	Аргентина	0.328
76	61	Грузия	0.331
77	58	Багама	0.341
78	66	Маврикий	0.347
79	104	Тонга	0.354
80	79	Тайланд	0.359
81	111	Самоа	0.360
82	95	Мальдив	0.369
82	120	Кыргызстан	0.369
84	93	Фиджи	0.370
85	124	Сальвадор	0.383
86	86	Эквадор	0.384
87	79	Перу	0.395
88	101	Ямайка	0.396
89	126	Кабо-Верде	0.397
90	86	Сент-Люсия	0.401
90	72	Шри Ланка	0.401
92	160	Руанда	0.402
93	114	Түштүк Африка Республикасы	0.406
94	57	Панама	0.407
95	84	Бразилия	0.408
96	92	Лебанон	0.411
97	110	Белиз	0.415
98	107	Боливия	0.417
99	129	Бутан	0.421
100	132	Гондурас	0.423
101	83	Колумбия	0.428
101	128	Никарагуа	0.428
103	91	Алжир	0.429
104	107	Филиппин	0.430
105	97	Суринам	0.436
106	130	Намибия	0.440
107	103	Парагвай	0.446
108	116	Мысыр	0.449
109	102	Иордания	0.450
110	142	Непал	0.452
111	121	Марокко	0.454
112	88	Доминикана Республикасы	0.455
113	137	Лаос	0.459
113	70	Иран	0.459
115	122	Гайана	0.462
116	100	Боствана	0.465
117	144	Камбоджия	0.474
118	147	Мьянма	0.478
119	113	Венесуэла	0.479
119	127	Гватемала	0.479
121	107	Индонезия	0.480
122	151	Сирия	0.482
123	131	Индия	0.488
124	185	Бурунди	0.504
125	173	Эфиопия	0.517
126	143	Кения	0.518
127	181	Мозамбик	0.523
128	119	Габон	0.525
129	150	Зимбабве	0.527
130	168	Сенегал	0.533
131	159	Уганда	0.535
132	148	Ангола	0.536
133	135	Сан-Томе жана Принсипи	0.537
133	133	Бангладеш	0.537
135	138	Гана	0.538
135	154	Пакистан	0.538
137	146	Замбия	0.539
138	170	Судан	0.545
139	165	Лесото	0.553
140	163	Танзания	0.556
141	153	Камерун	0.560
142	174	Малави	0.565
143	138	Эсватини	0.567
144	149	Конго Республикасы	0.570
145	167	Того	0.573
146	123	Ирак	0.577
147	182	Буркина Фасо	0.594
148	158	Бенин	0.612
148	172	Гамбия	0.612
150	175	Конго Демократиялык Республикасы	0.617
151	157	Мавритания	0.634
152	170	Гаити	0.636
153	162	Кот-д'Ивуар	0.638
154	189	Нигерия	0.642
155	182	Сьерра-Леоне	0.644
156	175	Либерия	0.650
157	169	Ооганстан	0.655
158	184	Мали	0.671
159	188	Борбордук Африка Республикасы	0.680
160	187	Чад	0.710
161	155	Папуа Жаңы Гвинея	0.725
162	179	Йемен	0.795

Шилтемелер

↑ ^1.0 ^1.1 Бириккен Улуттар Уюмунун Өнүктүрүү Программасы, Human Development Report 2010; The Real Wealth of Nations, (англ.) 2010. Текшерилген күн: 25.03.2023
↑ M. Anne Hill and Elizabeth M. King, Women's Education and Economic Well-Being, Feminist Economics, (англ.) 1995. Текшерилген күн: 25.03.2023.
↑ ^3.0 ^3.1 БУУӨП. GENDER INEQUALITY INDEX (GII) (англ.). Текшерилген күнү: 25.03.2023.

[:0-1] 1.0 ^1.1 Бириккен Улуттар Уюмунун Өнүктүрүү Программасы, Human Development Report 2010; The Real Wealth of Nations, (англ.) 2010. Текшерилген күн: 25.03.2023

[2] M. Anne Hill and Elizabeth M. King, Women's Education and Economic Well-Being, Feminist Economics, (англ.) 1995. Текшерилген күн: 25.03.2023.

[:1-3] 3.0 ^3.1 БУУӨП. GENDER INEQUALITY INDEX (GII) (англ.). Текшерилген күнү: 25.03.2023.

[1]

[2]

[3]